Arangkada of Leo Lastimosa for December 25, 2007

       TAPOK SA PASKO

 

       Pipila ka pasko nang nilabay, nagpasiugda mig party.  Pasalamat sa tanang nakatampo sa malampuson kaayong kalihokan sa among sibyaanan.  Gidapit namo ang tanang nahinumdoman namo nga nakatabang.

        Isip palahi, usa ka Internet café ang among gipili nga himoan sa party.  Kay usa sa kauban namong tigpasiugda maoy tagduma sa café.  Gawas pa, nipasalig siyang mahimong masalida ang among kalihokan alang sa ubang wa katambong sa kalihokan pinaagi sa webcam.

        Kay feeling high-tech man mi, palahi sab ang among mga imbitasyon.  Way papelay, gipaagi lang sa email, chat ug text.  Bisan klarong nabag-ohan, nisanong ang among mga gidapit, nga naglakip sa pipila ka dagkong opisyal sa kagamhanan.

-o0o-

        Sa di pa ko malimot, sultihan diay tika nga pulos mi laki ang mga tigpasiugda.  Among kaubanang babaye nitanyag unta nga maoy moandam sa pagkaon ug ubang gikinahanglan, apan puno sa garbo nga amo silang gibalibaran ug gipasaligan nga ang bugtong nilang himuon mao rang pagtambong ug pagtagamtam sa among giandam nga panihapon.

        Sayong nangabot ang mga bisita.  Diha pa ming kabantay nga ang among giandam mao rang inasal ug puso.  Wa mi plato ni kutsara ug tinidor.  Wa sab mi mainom.  Wa gani mi kutsilyo nga ihiwa sa inasal ug sa puso.

        Hilaw ang among mga dagway nga nilingaw sa mga bisita og istorya samtang nagkarakara ang among kaubanan pagpamalit og paper plates ug plastik nga kutsara ug tinidor.  Ang softdrinks ug kape na lang sa café maoy among giuna pag-apud-apod.

-o0o-

        Bisan sa kamasinabuton sa among mga bisita, naikog lang gud tingali tong uban pagpanaway sa among pagtuga-tuga, nahugno mi nga ang bag-ong mga teknolohiya nga among gisaligan pag-ayo pagpasiugda sa party way gikatabang sa among kaapiki.

        Kon maka-order ka nag mga libro ug bisan pagkaon sa Internet, nganong di pa man tang ka-download og kutsilyo para sa inasal?  Nganong di pa man mataoran og gripo ang PC alang sa red wine nga kaablihan pinaagi sa credit card?  Nakaseguro hinuon kong di unta mi mabulilyaso kon naka-download pa untag giya unsay mga andumon alang sa party.

-o0o-

        Niadtong Sabado ug Dominggo, nagpasiugda na sab mig party alang sa tanang kawani sa sibyaanan.  Salamat sa among kasinatian, wa nay nagpatuga-tuga pagpasiugda.  Gisabot na lang namong tanang makahigayon pagtambong sa pagda sa ilang kaugalingong pagkaon ug mainom.  Nag-amut-amot sab mig ipalit og mga plato, kutsara, tinidor ug uling para sugbaan.

        Malipayon kong motaho ninyo nga, bisan way webcams ni Internet connection sa beach resort nga among giabangan, malampuson ang kalihokan.  Bisan analog rang among tape recorder nga among gigamit, nakahimo na mig usa ka oras nga yearender.  Di hinuon kong kaseguro di ba kalusot sa Internet ang pipila sa mga hulagway sa low-tech namong tapok sa pasko.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 23, 2007

                   ILANG PASKO

 

          Haskang taasa sa pila shopping mall nga akong gipalitan. Nagkaduol ang pasko, nagkadaghan sang mga mamalitay nga wa pa gyod mahuman sa ilang pangompra. Kon unsa kahuot ang nanggawas nga mga sakyanan sa kadalanan, mao sab kalisod lutsan sa sud sa nagkalainlaing mga tindahan.

          Di na hinuon daghan ang mga gipamalit sa mga konsumidor nga naglinya aron pagbayad. Hagbay rang nahatag ang bonus sa kasagaran sa mga kompaniya. Mahimong nahuman nang pagpamalit sa mga pinaskohan sa ilang mga paryente ug kahigalaan. Ug igo na lang gitiwas pagpalit ang pipila nga nakalimtan. O tingali ang pipila nila karon pa makatigom og igong kantidad pagpamalit sa mga andamon alang sa pasko.

               -o0o-

          Akong gipili ang cashier nga labing mubo og linya. Nahibung ko nganong ang mga konsumidor nga nag-una nako nipili man sa mas taas nga mga linya. Sa wa pa hingpit motuybo ang akong kaluoy nila, mas una kong nagmahay nganong wa magtagad pagtan-aw unsay nahitabo sa unahan sa linyang akong giapilan.

          Ang among kahera labihan kamapahiyumon. Maya ang iyang panagway nga mohangop sa pumapalit sa di pa kuwentahon pilay ilang bayranan ug makigsulti na sab siya nila sa di pa manukli.

          Di ang iyang maayong batasan ang nakahasol nako. Kon dili ang iyang kahinay pag-atiman sa mga pumapalit. Samtang nakaseguro kong tam-is kaayo siyang motimbaya og "Merry Christmas," dugay kaayong makalihok ang kanunay lang maungot namong linya.

               -o0o-

          Wa katabang sa among kawsa nga wa siyay bagger. Human siya manukli, siya ra say moputos sa mga pinalit. Nagkuwang bang mga kawani? O tihik lang ang management? O daghan lang ang nipalta? O mas daghan lang gyong shoppers maong gipasagdan ang among kahera nga siya rang usa?

          Ang ubang kahera, gawas nga mas paspas, duna pa gyoy pares nga bagger. Apan mug-ot ang ilang mga dagway. Kon ikay pumapalit, unsay imong palabihon: Ang kahera nga mapahiyumon apan langayan; o ang paspas apan di kamaong motimbaya?

               -o0o-

          Kon napuno sa diwa sa pasko ang imong kasingkasing, makapasaylo ka sa kalangay. Apan kon sama ka nako nga napasaran na sa paniudto, tingali palabihon sab nimong nagmug-ot.

          Dihang ako nang turno ang pagbayad, nawa sa tam-is nga pahiyom sa kahera ang tanan nakong kahimangod. Hastang akong gutom. Salamat sa iyang pagtimbaya nako, nakaamgo ko sa kaabunda sa akong nadawat nga mga grasya. Labi na dihang nakakita sa mga bata ug ilang mga ginikanan sa gawas sa mall nga nanaygon. Sa kaluya sa ilang bayhon, klarong wa pay paniudto. Ug sa kabugnaw sa reaksiyon sa mga pumapalit sa ilang panaygon, dako ang kahigayonan nga, sama sa ubang mga adlaw sa tuig, gutom, mingaw ug masulub-on lang gihapon ang ilang pasko. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 23, 2007

          LUBAD ANG HOUSE     

 

          Ang 72 anyos na nga Armadong Kusog sa Pilipinas maoy usa sa labing nagusbat sa determinadong mga maniobra ni Pres. Arroyo pagpabilin sa gahom.   Si AFP Chief Hermogenes Esperon usa sa mga heneral nga gilambigit Hello Garci tapes sa pagtikas sa piniliay sa Mindanao.  Inay susihon ang nahimo niyang posibleng kalapasan sa balaod gidudahan nga ang iyang dakong papel sa piniliay maoy usa sa mga hinungdan nganong gitudlo siya sa mapasalamatong Arroyo sa labing taas nga katungdanan sa military.

          Ang pamunoan ni Esperon wa kaiban sa diskontento sa batan-ong mga opisyal sa militar nga daan nang nagprotesta sa nangaging mga liderato nga gilambigit sa minilyon ka pesos nga mga kahiwian.   Apan ang iyang lunod-patay nga pagpaluyo ni Arroyo maoy usa sa nakabaraw sa mga pagsuway pagsakmit sa kagamhanan.

-o0o-

          Nakugang ang tanang hingtungdan sa talagsaong salida sa mga kongresista sa pagtuki sa gisugyot nga nasudnong budget alang sa 2008:   Gawas nga paspas nilang napasar ang P1.2 trilyones nga budget, gilaslasan nila og P17 bilyones ang gahin sa Malakanyang pagbayad sa langyawng utang ug gibalhin ngadto sa mas dinaliang mga panginahanglan.

          Ang progresibong lakang sa mga kongresista, nga nisunod sa maisugong pagsaway ni Kongresista Edcel Lagman sa way paghunahuna nga paggahin sa labing dakong pahat sa budget alang sa langyawng utang, nakapauwaw sa mga senador.   Kinsa nagdumili pag-iban sa gahin sa debt servicing bisan sa dakong pagtidlom sa dolyar atubangan sa peso.

          Apan wa pa gani matapos ang tuig, nitumaw ang tinuod nga bulok sa House.   Human nipasidaan og veto si Arroyo, nilubad ang mga kongresista ug nideklarar sa ilang bag-ong tinguha pagpasar sa budget nga labing madawat sa Malakanyang.

-o0o-

          Taphaw ang panalipod ni House Speaker de Venecia sa eskandaluso niyang paghatag og P200,000 nga Christmas bonus alang sa matag usa sa 241 ka mga kongresista.   Ang pagpatin-aw nga ang dakong bonus alang diay sa mga kawani sa House maoy pag-insulto sa kaligdong sa nasud ug sa katawhan.

          Kon tinuod nga alang ni Juan ang bonus, nganong didto man niya ihatag ni Pedro?   Gawas pa, wa mabantog ang mga kongresista sa kaandam pagpakigsawo sa ubang mga tawo sa kuwartang nasud na sa ilang mga bolsa.

-o0o-

          Ang nahiagoman sa magpapatigayong si Benson Chua sa mga ahente sa NBI nga iyang gipasanginlang nikulata ug niposas niya sa ganghaan sa bay nga iyang giabangan sa Sto. Niño Village sa Banilad, Dakbayan sa Sugbo, makapakugang tungod sa labihang kabangis.   Nakapabanhaw ni sa kahadlok sa ahensiya kansang mga ahente way kukaluoy nga nirakrak sa inosenteng mga kawani sa Plantation Bay nga ilang nasaypang mga durugista.

          Kon ilang napanamastamasan ang usa ka dakong negosyante sama ni Chua, unsaon man pagpanagang sa ordinaryong mga molupyo sa santako sa ahensiyang gitahasan unta pagpanalipod nila?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 21, 2007

          PORK NI GLO

 

          Ang nabisto nga P30 bilyones nga pork barrel ni Pres. Arroyo nga gisukip sa nasudnong budget alang sa sunod tuig maoy labing uwahing timailhan unsa siya ka-desperada nga magpabilin sa gahom.   O, kon tuohan ang mga pasangil batok niya, unsa siya kahakog pagpaburot sa iyang bolsa.  Kay kon makalusot, ang nagbuntaog nga pundo mahimo niyang gastuhon sa bisan unsang katuyoan, sa way pagpakita og mga resibo ni pagsumiter og mga dokumento ngadto sa Commission on Audit (COA).

          May sukaranan ang kahadlok nga ang P30 bilyones gamiton pagpug-ok inay pagpalambo sa katawhan.   Ang P200 milyones nga tinuig nga pork barrel sa matag senador ug ang P70 milyones sa matag kongresista, nga gidudahang tinubdan sa minilyon ka pesos nga komisyon sa mga proyekto nga ilang pasiugdahan, wa ra sa kumingking sa labing tambok sa tanang pork nga gilaming ni Arroyo.

-o0o-

          Salamat sa dunot nga panig-ingnan ni Arroyo, natakdan na ang kinatibuk-an sa burukrasya.   Ang iyang way pupanagana nga paggamit sa atong mga buhis sa bisan unsang katuyoan nakapadasig sa mga haligi sa iyang gabinete, ubang mga ahensiya, mga lalawigan, mga dakbayan ug kabarangayan sa pagtiti sab sa tanang kahigayonan nga mabolsa ang kabahin kon di man ang kinatibuk-an nga gahin alang sa tinarung untang mga proyekto.

          Tukma ang paniid sa atong katiguwangan nga ang labing dakong kalainan sa pangurakot sa diktadurang Marcos ug sa mga lider nga nisunod niya mao nga sa panahong Marcos natingob ang kawat sa Malakanyang apan dihang nalibkas nang balaod militar nikatay nang kagaw sa mga kiriwan ngadto sa labing ubos nga mga buhatan sa labing hilit nga kabarangayan.

          Apan may sukaranan sang lab-as nga pasidaan:   Nga kon way makabaraw ni Arroyo, ang mahibilin alang sa gagmayng mga politiko mao na lang ang mamisik sa higante niyang baling sa palasyo.

-o0o-

          Makalahutay bang oposisyon nga mga senador pagbabag sa gisugyot nga P1.2 trilyones nga budget sa 2008 hangtod nga matangtang nang makalilisang nga pork barrel ni Arroyo?   Palabihon bang Senate President Manny Villar ang sayo nga pagpasar sa nasudnong budget bisan sa nabantang nga naghitinghiting nga tambok sa pagpahimus?

          Nakapasamot sa eskandalo sa pork barrel ni Arroyo mao ang pasalig sa Malakanyang nga ma-balanse nang budget sa di pa siya mokanaog sa 2010.   Aron pagkab-ot ini, angay untang laslasan ang gasto sa kagamhanan, labi nang pork barrel ug ubang pagwaldas-waldas.  Apan di makatugot si Arroyo ug iyang mga alyado nga maibanan ang ilang sibot.

Maong sa lakang nga lisod hitupngan ang kapintas gilaslasan ni Arroyo ang daginuton nang daan nga gahin alang sa batakang mga panginahanglan sa kinabag-an sa katawhan.   Nga naatol lang nga mao say nagtukaw ug nagpadusingot sa mga buhis nga ilang gitabangan ug giilogan sa paggasto.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 20, 2007

          PASKO SA PABUROT

 

          Ang pasko, sama sa naandan, gigamit sa mga politiko pagpaburot sa ilang bolsa.   Human sa tibuok tuig nga pagpahimus sa ilang katungdanan, ang pasko gihimong kahimanan pagtulis sa katawhan sa atubangan.  Gikabay-an nilang sumad sa pagpakatawo sa atong Manunubos aron pagtilok sa bisan unsang nahibilin sa panudlanan nga hagbay ra nilang gihukhokan.

          Ang pahibawo ni Pres. Arroyo nga ang matag kawani sa nasudnong kagamhanan makadawat og P10,000 nga Christmas bonus nahimong pabilo sa hangol nga mga politiko paghimong mas sanag ug sadya sa ilang pasko.   Ginamit ang buhis nga siningtan sa labing kabos nga kinabag-an.  Ang pasko, sa makausa pa, nahimo na sang kahigayonan pagpasundayag sa ilang way kinutobang pakauwaw ug way kukaikog nga papating.

-o0o-

          Ang labing baga nilang tanan, nakatag-an mo, mao gihapon ang mga kongresista.   Matag usa nila nakadawat nag P200,000 nga ilang mabawon sa ilang tagsa-tagsa ka distrito.  P48 milyones ang gihulbot sa namiyahok na natong panudlanan aron pagtagbaw sa tanang 240 ka kongresista.

          Bahala na kon way igong gahin alang sa atong mga tambalanan, bahala na kon way bisan usa ka mumho na lang nga pagkaon ang gipanggutom natong katawhan pagsugat sa pasko ug bag-ong tuig, ug bahala na kon naggapos sa kaburong ang kinabag-an sa atong kabataan tungod sa kakuwang sa mga eskuylahan.

          Ang mahinungdanon mao nga mapadayon ang nangalisbong bisyo pagbusdik sa mga kongresista matag tapos sa tuig.   Ang mahinungdanon mao nga mapalig-on ni House Speaker Jose de Venecia nga magpabilin sa gahom human pasidan-i nga kutob lang sa kataposan ning tuiga ang lugway nga di siya hilabtan sa katungdanan.

-o0o-

          Di hinuon monopoliya sa mga kongresista ang pagpahimus.   Ang mga magbabalaod sa mga lalawigan, dakbayan, kalungsoran ug kabarangayan nakakat-on na sab.  Mga konsehal sa usa ka habagatang lungsod sa Sugbo gipasanginlang nihatag sa ilang kaugalingon og tag-P40,000 matag usa.

          Ang mga politiko nahibawo na nga ang gidak-on sa ilang bonus mag-agad sa gidak-on sa mahibilin sa ilang pundo.   Maong may sukaranan ang mga pasangil nga giluok ang mga proyekto pagtubag sa labing batakang panginahanglan sa katawhan aron nga mas daghan ang mahibilin nga ilang bahin-bahinon sa pasko.

-o0o-

          Samtang sakay kaayo sila sa kasadya sa pasko, ang mga politiko way pupanaganang nisalikway sa pipila sa mga mithi sa pasko----ang paghinatagay ug pakigsawo sa labing kabos sa katawhan.   Di lang atol sa pasko.  Kon dili sa tibuok gyong tuig.

          Ang labing timawa nga hut-ong sa atong katawhan, nga mao untay labing nagkinahanglan og gasa paghaw-as nila gikan sa lang-og nga nahimutangan, mao na hinuoy gihimong gatasan sa mga politiko.   Nga nakapatuyang sa pagpanamastamas nila sud na sa kapid-an ka katuigan.  Bisan pa sa panahon sa ilang katiguwangan.  

Nga, sama nila karon, nagpatara ug niluom lang.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 19, 2007

          TINUOD NGA ALAS

 

          Ug nidaog ang kutas nga pakigbisog sa mga mag-uuma sa Sumilao, Bukidnon.   Sa kataposan, makuha na pagbalik ang umahan nga dugay nang gihikaw gikan nila pabor sa industriya.  Salamat sa ilang maisugong lahutay, motuyhakaw pagbalik ang himatyon nang paglaom sa kahigayonan nga mapatuman ang matinud-anong kausaban sa yuta.

          Inay maluya, mongaab, moyaka sa yuta ug magmahay sa ilang gidangatan, ang mga mag-uuma nibarug alang sa ilang katungod.   Gipakita ang tanang hingtungdan nga di sila magpakahilom ug mangiyugpos lang atubangan sa dakong inhustisya nga ilang nahiagoman.  Naghiusa ug nagpakabana pagkuha sa ilang makiangayong bahin sa balaod.

          Hinaot nga mahimo silang panig-ingnan sa ubang mga hut-ong nga samang gilupigan ug, sama sa mga mag-uuma, may katakos paghaw-as sa ilang kaugalingon.

-o0o-

          Apan kinahanglan ba sab nga mobaktas og 1,700 kilometros ang ubang mga biktima?   Kinahanglan ba una silang mopabantang sa init ug uwan sud sa duha ka buwan?  Kinahanglan ba silang magtolda sa kadalanan ug mamugos pagsud sa Malakanyang una paminawon ang makiangayon nilang mga tinguha?

          Di makapangangkon ang kagamhanan nga nagdugo ang ilang kasingkasing alang sa mga mag-uuma sa Sumilao.   Kon di pa tungod sa ilang pagbudhi, di mapalagpot ang mga biktima gikan sa ilang mga umahan.  Kon di pa tungod sa ilang pagpabaya, di mapasa-pasa ang 144 ka ektaryang luna sa nagkalainlaing mga tag-iya nga way bisan gamayng tinguha pagtuman sa ilang gipasalig nga kalamboan.

          Kay wa nay laing kapaingnan, napugos si Pres. Arroyo pagpakigtagbo sa nangantod nga mga mag-uuma.   Apan inay itugyan nang ilang awhag, igo lang hinuon silang giingnan nga gitugyan niyang ilang kapalaran sa Department of Agrarian Reforms (DAR), ang ahensiya nga maoy nagsubli-subli pagtampok sa ilang bukubuko sa nangaging katuigan.

-o0o-

          Ang pagduko sa DAR ug sa pamunoang Arroyo di hinuon sukaranan nga mag-piyesta nang mga mag-uuma.   Napugos lang ang kagamhanan pagtun pagbalik sa makauuwaw nilang binuang kay wa magsilbi ang ilang panghudlat, panghaylo ug pakauwaw sa mga biktima nga, lahi sa ubang gipangyatakan, wa magpatara lang.

          May uban pang mga mag-uuma nga mas pait ang gidangatan.   Gipalayas sa mga luna nga gitikad sukad pa sa ilang katiguwangan aron lang himuong mga pabrika o kasagbotan nga hapak-hapakan og puthaw nga bola.  Apan lahi sa taga Sumilao, wa kaako pagtiyabaw.   Busa way kahigayonan nga mapaminaw.

-o0o-

          Ang pait nga kamatuoran mao nga ang mga mag-uuma sa Sumilao kabahin lang sa way kinutobang listahan sa mga biktima sa nagbuntaog nga pagpangyatak sa tawhanong mga katungod.   Ang ilang kadaogan tsamba lang kon itandi sa bangis nga pagpitlok ug pagpahilom sa mga kawsa sa kaligdong.

          Apan ang ilang kalamposan di maoy una ni kataposan.   Di sila maoy una ni kataposang hut-ong nga makaamgo nga kon magkahiusa way panaugdaog nga di nila mabatokan ni kausaban nga di makab-ot.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 18, 2007

          POLITIKA SA TAMBAL

 

          Kon nakabati ka na sa pakigpung ni Kongresista Pablo Garcia ug nanghuy-ab, wa ka mag-inusara.   Di kong kabasol kon, tungod sa kasinatian, andam ka na lang mopiyong sa eskandalo ug mosabot sa iyang kaubanang mga kongresista nga namiya bisan wa pa mahuman ang ilang sesyon.   Nahadlok kong modason sang publiko sa imong sentimento bisan di makiangayon ang pag-isip sa kaduka nga mas dakong kapildehan kay sa kapakyas sa mga magbabalaod pagtuman sa batakan nilang mga gimbuhaton.

          Apan si Garcia maoy labing nasuhito sa epekto sa kadugay niyang mahuman----sa pakigpung o pagpangutana man.   Maong human sa giinat ug way kataposang pakiglalis nga nakapaislag sa mga kongresista, nga ang mayoriya andam nang mosalikway sa iyang baruganan, nahibawo si Garcia nga kalugwayan pang iyang salida pinaagi sa yanong pagkuwestiyon sa quorum.

-o0o-

          Kon tuohan ang argumento ni Garcia, nga ang gisugyot nga mga balaodnon mopabor sa langyawng mga kompaniya inay molaslas sa presyo sa ilang baligyang mga tambal, motumaw nga siya ra diay kamao:

·         Nga ang mga balaodnon nga nag-ung-ong sukad pa sa niaging mga kongreso, nga gipatuong mopalingkawas sa mga pasyente gikan sa gipaburot nga presyo sa mga tambal, dako diayng pangilad;

·         Nga may mga balaod na diay untang magamit batok sa mga kompaniyang nagpahimus sa kabos nga mga pasyente pinaagi sa mahal kaayo nilang mga tambal apan si Pres. Arroyo nangiyugpos lang ug nidason hinuon sa dakong pangilad sa iyang kaubanang mga kongresista;

·         Nga angayng ibasura ang cheap medicine bills kay gipasiugdahan sa mga itoy sa multinational companies; ug

·         Human sa daghang katuigan pagpangita og sulbad, ang gikinahanglan mao ra diayng political will ni Arroyo pagpatuman sa karaang Intellectual Property Code.

-o0o-

          Ang bersiyon sa Senado hagbay rang napasar.   Nga mao say nahitabo sa niaging Kongreso.  Kay wa pa man si Garcia niadtong higayona, way init nga lalis apan ka-wa gihapoy quorum ang nakasangit sa balaodnon sa House hangtod nga namakasyon na lang ang mga kongresista alang sa piniliay sa Mayo 14.

          Maong nitumaw na hinuong kahadlok nga maligsan na sab sa pamolitika ang interes sa publiko.   Kay kon mapasar ang dugay nang gihandom nga balaodnon, makapangangkon og kredito ang tinuorayng utok ini nga si Senador Mar Roxas.

-o0o-

          Si Pres. Arroyo maoy mopirma sa balaodnon ug busa, sa gusto sa kampo ni Roxas o dili, mapiskan sa pasidungog kon molampos pagpaubos sa presyo sa tambal.   Siya ray makapapasar sa balaodnon sa House, bisan sa kusganong pagsupak ni Garcia.

          Apan salida ba lang gyong gihimo ni Garcia?   Unsaon na man lang kon may sukaranan ang iyang pasidaan nga bisan mapasar nang balaodnon mahugno lang ang katawhan kay magpabiling taas ug di makab-ot ang presyo sa tambal?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 17, 2007

          UNSAY DAG-ANAN?

 

          Kon wa kaugpo ang nangaging mga imbestigasyon sa mga eskandalo nga gipasangil batok sa iyang pamunoan, unsa may kahigayonan nga makabuylo ang pakisusi nga gimando ni Pres. Arroyo sa mga proyekto sa 12^th Asean Summit nga gipahigayon dinhi sa Sugbo niadtong Enero ning tuiga?  Matag higayon nga manganti si Arroyo pagbadlong sa pangurakot ug sa pagsilot sa mga kawatan, pangilogan ang mga maminaw.

          Ang sangpotanan sa nasudnon ug kalibotanong surveys nga nag-ila sa Pilipinas nga usa sa labing kurakot nga nasud sa Asya ug sa kalibotan ug ni Arroyo nga maoy labing kawatan nga presidente sa kasaysayan sa nasud maoy labing bantang nga mga ebidensiya sa kadako sa kang-a tali sa pagarpar ug sa kamatuoran.

-o0o-

          Tungod sa iyang pasalig nga kasilotan ang tanang sad-an nga mga opisyal kon kapamatud-an ang mga anomaliya sa gibanabanang kapin sa P2 bilyon nga balor sa mga proyekto sa summit, gikuyawan na hinuon rong mga Sugbuanon.  Nga ang pakisusi sa higanteng eskandalo molikoy, sama sa nangaging taphaw nga mga imbestigasyon sa mga kahiwian nga gipasangil sa pamunoan:  Jose Pidal, Hello Garci, Fertilizer scam, NBN ug daghan pang uban.

          Ang labing dakong kahadlok sa katawhan mao nga, sama sa naandan, ang gagmay rang mga tambasakan maoy masilotan.  Kana kon ulug-ulogan nilang mga magbubuhis ug paundayonan ang imbestigasyon.  Apan ang labing dagkong mga iho, nga gihulagway nga pulos sikit sa luwag sa Malakanyang, magpabiling gawasnon sa pagpadayon sa ilang yawan-ong tahas pagtilok sa atong panudlanan.

-o0o-

          Ang pagdominar sa mga tinudlo ni Arroyo sa Ombudsman ug sa Commission on Audit (COA) wa kaiban sa kahadlok sa katawhan nga, sa makausa pa, giduwa-duwaan lang sila.  Isog lang kaayong Ombudsman ug COA nga mogukod sa mga sinumbong kon mga kaatbang sila sa pamunoan o kon ubos rang katungdanan nga gihuptan.

          Apan kon dagko na ganig kalyo ang mga hingtungdan, mokalit lag kamingaw ang Ombudsman ug ang COA.  Modayon og panghunaw si Deputy Ombudsman Pelagio Apostol pinaagi sa pag-ingon nga komplikado kaayong mga transaksiyon ug way katakos ang iyang mga imbestigador.

-o0o-

          Unsa ra man intawoy dag-anan sa gagmayng mga magbubuhis atubangan ning hangol nga mga mantaga nga naglumba pagkawkaw sa ilang hinagoan?  Mabisto lang ang mga kukhan kon mag-unay na, kay di maayong pagkabahin ang bunga sa ilang kabuang.  Apan bisan mailhan na, wa pa gihapoy garantiya nga masilotan.  Kay sayon ra man sab kaayong magkasabot pagbalik ang mga kanahan.

          Magpaabot na ba lang ta nga mabusog na sila ug mobanos nang bag-ong pamunoan?  Wa tay laing kapilian gawas sa paglaom nga mas tarung ang mga mopuli.  Di hinuon makadasig ang mga leksiyon sa atong kasaysayan.  Mga dagway ray mag-usab-usab apan managsama ra gihapong kamapahimuslanon ug kakawatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 16, 2007

       UNSAY UBANG GITAGO?

 

       Ang lokal nga mga opisyal sa Bohol nangayo og kopya sa dokumento nga akong gibasehan sa akong gisuwat dinhi sa niaging semana mahitungod sa pagtulis sa unom ka mga turistang Hapones nga gikatahong gitago sa kapolisan.  Tungod sa iyang saad pagsusi sa pasangil, akong gihatagan og kopya sa akong dokumento si Board Member Ma. Fe Camacho-Lejos, ang pangu sa tourism committee sa Bohol Provincial Board.

        Gi-fax nako ang dokumento sa buhatan ni Lejos niadtong Miyerkules human ko nahibalik sa Sugbo gikan sa Manila.  Apan ang mga sakop sa media sa Bohol nanawag nako nga nagdumili ang Bol-anong mga opisyal paghatag nilag kopya sa dokumento nga akong gihatag.  Dihang akong gipangumusta ang ilang imbestigasyon, igo lang nitubag si Lejos nga nasakit siya sa niaging lima ka adlaw.

-o0o-

        Nahasol ko sa gisumbong sa pipila ka mga peryodista ug mga magsisibya sa Tagbilaran:  Gidid-an sila sa pagpangutana mahitungod sa tulis ug sa pagtago sa kapolisan sa krimen.  Mao ba ni ang opisyal nga baruganan sa pamunoan ni Gobernador Erico Aumentado?  Nga inay patubagon ang kapolisan nganong ilang gitagoan ang tulis, dasonan na lang ang nasugdang cover-up ug pakalimtan na lang ang pait nga kasinatian sa ilang mga turista?

        Hinaot nga ang tuyo sa mga opisyal mao lang ang pagpanalipod sa malambuon nilang industriya sa turismo.  Apan angay silang pahinumdoman nga kon padayong tagoan ang krimen, mosamot kaalarma ang mga turista sa pagduda nga dugay na nilang gitagoan ang mas daghan ug mas dagko pang krimen.

Hinaot nga ang kadagkoan sa PRO 7 nga mas una namong gihatagan sa dokumento mopaspas sa ilang pakisusi, labi na karon nga nanginlabot nang Kampo Crame.

-o0o-

        Tungod sa kusganong pagpangugat sa kapolisan sa Bohol nga way tulis nga nahitabo, niang dugang kasayuran nga akong nahipos:

·         Ang tulis nahitabo niadtong Septiyembre 29, sa ato pa kapin na sa duha ka buwan nga gitagoan;

·         Ang police-escort mao si PO3 George T. Sarabosing sa IAS sa BPPO headquarters sa Kampo Dagohoy;

·         Ang mga bikita sa tulis mao silang Kotaro Mine, 20; Junko Tatsuta, 19; Maoko Misutani, 21; Ryo Yamakawa, 22; Nanako Honda, 22; Mari Kusgachi, 20; ug duha tour guides;

·         Ang tulo ka tulisan pulos nag-bonnet ug armado og duha ka kalibre .357 nga rebolber ug usa ka kalibre .45 nga pistola;

·         Ang kuwarta ug kabtangan nga nakuha gikan sa mga biktima mobalor og P238,400;

·         Na-blotter ang insidente sa Sierra Bullones Police Station pinaagi sa imbestigador nga si PO2 Conrado A. Butil; ug

·         Ang certified true copy sa blotter nga among nakuha gipirmahan sa hepe sa kapolisan sa Sierra Bullones, si P/Insp. Rufino M. Balili niadtong Septiyembre 30, usa ka adlaw human sa tulis.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 15, 2007

          LANGAW RAY SANGIT

 

          Angayng pasidunggan ang Visayas Ombudsman sa pormal na nilang pagpasaka og mga kasong kriminal batok nilang Lapulapu City Mayor Arturo Radaza ug ubang mga opisyal nga gilambigit sa pagpamalit sa overpriced nga computers ug nilang DPWH 7 Director Roberto Lala ug ubang mga opisyal nga gipasanginlang maoy nagpalusot sa anomalusong subasta sa surveillance cameras nga gigamit sa niaging Asean Summit.

          Sa makausa pa, napasaligan sa Ombudsman ang mga magbubuhis nga may kahigayonan pa diayng maggukod ang mga kawatan sa panudlanan sa kagamhanan, kon di na man mabawi ang kuwartang napilde sa mga transaksiyon.   Kana kon makamatuod ang Ombudsman sa mga pasangil ug molahutay sa prosekusyon sa mga kasong ilang gipasaka.

                   -o0o-

          May sukaranan nga magsaulog silang Efrain Pelaez Jr. ug ubang nagpakabanang mga magpapatigayon sa Sugbo nga maisugong nisukol ni Radaza.   Ilang napamatud-an nga mahimo diayng suklan ang City Hall pinaagi sa maisugong pagbarug ug panaghiusa batok sa politikong wa managana paggamit sa makinarya sa kagamhanan paghasi sa iyang mga kaatbang.

          May sukaranan sang magsaulog si Crisologo Saavedra.  Human siya bugalbugali sa iyang exposes sa anomalusong mga proyekto sa 12th Asean Summit, karon ang Ombudsman mismo nimatuod nga ang mga pasangil ni Saavedra duna diay lig-ong mga sukaranan ug wa lang hagdawa sa hangin.

          Hinaot nga madasig ang ubang nagpakabana nga mga magbubuhis, mobutyag sab sa kahiwian sa mga transaksiyon nga ilang naapilan o nasaksihan ug makigharung sab sa mga kiriwan, bisan unsa pa sila kadagko og kalyo.

                   -o0o-

          Apan nakabantay ba mo nga ang mga opisyal nga gikiha sa Ombudsman pulos gagmayng isda kon itandi sa lapad na kaayong wanang sa pangurakot?   Ang labing dako sa mga naapiki mao si Radaza.  Kinsa gihulagway nga samtang hawod sa Opon way direktang koneksiyon sa Malakanyang; o, kon duna man, mas sikit sa luwag ang iyang mga gikabangga.

          Ang Ombudsman way tihiktihik sa paghan-ok sa kahiwian ngadto nilang Lala ug ubang lokal nga tagduma sa DPWH.   Apan nikalit lag kalubay ang Ombudsman sa di malalis nga kamatuoran nga silang Lala igo lang nagtuman sa sugo ni DPWH Secretary Hermogenes Ebdane, usa sa labing suod ni Pres. Arroyo.

                   -o0o-

          Ug kon wa pa sab mong kabantay ang Ombudsman nagpabiling hilom mahitungod sa mas dakong transaksiyon sa Cebu International Convention Center (CICC).  Usa sa mga giya sa Ombudsman sa pag-atiman sa mga kasong magbaha sa ilang mga buhatan matag adlaw mao nga unahon nila ang mga naglambigit sa labing dagkong mga opisyal ug labing dakong kantidad.

          Ang computers ni Radaza balor og P23.5 milyones ug ang surveillance cameras balor og P83 milyones.   Nganong gipauwahi man sa Ombudsman ang CICC nga gibanabanang gigastohan nag P1 bilyon?

          Wa ba diay kalainan ang Ombudsman sa bay sa lawalawa:   Ang langaw masangit; apan ang kabaw molusot?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 14, 2007

          LUGPIT SA MEDIA

 

          Ang mga lagda nga giumol sa kapolisan, nga mahinangpon dayong gidasonan sa Malakanyang, usa ka mapangahasong pagsuway paglugpit sa kagawasan sa media.  Si Pres. Arroyo ug ubang mga opisyal sa kagamhanan, nga ganahan kaayong mopahimus sa media kon pabor nila apan di sab managana paggukod ug pagpaposas sa mga magsisibya ug mga peryodista kon mahudlat nang ilang pamunoan, way katungod sa paghigpit sa media unsay ilang mahimo ug unsay di nila mahimo.

          Tungod sa ilang kahubog sa gahom ug kahigwaos pagpabilin sa katungdanan, sayon kaayo alang sa pamunoang Arroyo ang paghikalimot ug paghandos sa suok sa probisyon sa batakang balaod nga nagdili sa pagpasar og balaod nga makagapos sa kagawasan sa media.   Kon gidid-an ang Kongreso pagpasar og balaod batok sa media, nganong magpahilas-hilas mang Malakanyang pagpamugos sa taphaw nilang mga lagda?

-o0o-

          Nasobrahan ra bang kasibaw ug kamasuk-anon sa reaksiyon sa mga sakop sa media sa pagposas sa ilang kaubanan nga ni-cover sa pagsakmit ni Sen. Antonio Trillanes IV sa Manila Peninsula niadtong Nobyembre 29?   Kon kabahin ka sa pipila na lang nga padayon pang nibilib ni Pres. Arroyo, mahimong di ka managana pag-abiba sa linya sa Malakanyang.

          Apan kon tinuoray kang mahigugmaon sa kagawasan ug demokrasya, di kapugngan ang imong kaugalingon pagpakigsawo sa nagbuntaog nga kabalaka sa media:

·         Sa kadaghan na sa mga kudeta nga nahitabo sukad sa 1986, nga naglakip sa mas lapad ug mas duguon pang mga pagsuway pagsakmit sa kagamhanan, way bisan usa ka sakop sa media nga gidakop ni giposasan; ug

·         Human nagnukus-nukos sa pagpanghudlat ug pagpangayog pasaylo, kusganong gipasidan-an ang media nga posasan lang gihapon ang media kon dunay umaabot nga susamang mga panghitabo.

-o0o-

          Human sa pagkapukan sa diktadura ni Ferdinand Marcos, si Arroyo lang ang nakaako sa pagronda sa buhatan sa usa ka pamantalaan ug pagdili sa mga protesta sa kadalanan.   Nga mas makahahadlok kon itandi sa pagpasakag kasong libelo ni Cory Aquino batok sa pipila ka peryodista ug sa pag-abog ni Joseph Estrada sa advertisers sa laing pamantalaan.

          Maong may sukaranan ang kahadlok nga mahimong may laraw si Arroyo pagpahilom sa media.

-o0o-

          Ang labing makiangayong makaumol og mga lagda alang sa media mao ra sab ang mga haligi sa industriya.   Labaw sa code of ethics sa nagkalainlaing media organizations, labing epektibong makabadlong sa pangabuso sa media ang gawasnong kumpetinsiya.  Ang gawasnong media di mahitabong magkasabot paglubong sa kamatuoran ug pagsangyaw sa bakak.

          Unsay labing lig-on nga garantiya batok sa way kukauwaw nga pangilad ug panagkonsabo sa tanang sakop sa media?   Ang mabuot nga publiko.  Kon pasagdan sa mga sakop sa media nga magusbat ang ilang credibility, wa nay motan-aw, wa nay mo-advertise ug di mahitabong molahutay.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 13, 2007

          NAGBAGANG KASILAG

 

          Ang pagkisikisi sa Malakanyang sa sangpotanan sa survey nga si Pres. Arroyo ang giisip sa katawhan nga labing kurakot sa tanang presidente sa Pilipinas makapalig-on lang sa pagtuo nga ang kinabag-an wa na ganahi sa iyang pamunoan, bisan sa tanan niyang pangangkon sa ekonomikanhong kalamboan, ug nga ang mga maniobra na lang ni Arroyo maoy nakababag sa iyang pagkalagpot gikan sa gahom.

Modason sab ni sa pagtuo nga ang kinabag-an nituo na sa mga pasangil sa pagpangawat ug pagpanikas batok ni Arroyo bisan sa iyang paggamit sa kinatibuk-ang makinarya sa kagamhanan pagdumili pagtubag sa mga pasangil, paghaylo ug paghudlat sa mga namasangil ug pagbabag sa tanang mga pagsuway paghimog matinud-anong mga imbestigasyon sa labing sibaw nga mga pasangil.

-o0o-

          Ang pagkuwestiyon sa Malakanyang sa nagbayad, sa kagamay ra sa respondents ug paagi pagpahigayon sa survey labihan kataphaw nga di mahimong makasagang sa higanteng sagpa nga ilang nahiagoman:

·        Bisan kon ang nagbayad sa survey, si kanhi-senador Sergio Osmena III, lider sa oposisyon, ang kaligdong ug katakos sa Pulse Asia nga maoy naghimo sa nasudnong survey niadtong kataposan sa Oktubre napamatud-an na sa nangaging katuigan;

·        Bisan kon 1,200 ra ang respondents sa Luzon, Kabisay-an ug Mindanao, gigamit sa Pulse Asia ang napamatud-an nang survey formula sa makiangayong pag-apud-apod sa respondents aron mamahimong representante sa sentimento sa kinabag-an; ug

·        Ang Malakanyang kusog sab kaayong niabiba ug niwarawara sa mga sangpotanan sa nangaging surveys sa Pulse Asia nga nipabor nila.

-o0o-

          Mas epektibong panagang sa Malakanyang mao ang pagbanhaw sa makalilisang nga kahiwian nga nahimo sa diktadura ni Ferdinand Marcos ug sa ubang nangaging mga presidente.  Apan di silang kapaburot sa pangurakot ni Joseph Estrada nga ilang gipasaylo; ni Fidel Ramos nga ilang alyado; ug labi nang Cory Aquino nga maoy nakapabanhaw sa demokratikanhong mga institusyon sa nasud human makalingkawas sa mga kuko sa martial law.

          Mahimo hinuong modangop ang palasyo sa kamatuoran nga mas nagbuntaog lang ang mga pasangil sa kahiwian batok ni Arroyo kay mas lab-as man sa panumdoman sa katawhan ang bag-ong mga eskandalo kay sa nangagi ug posibleng mas dakong mga bulilyaso.

-o0o-

          Inay tulisukon ang Pulse Asia ug ang oposisyon, angayng mamalandong si Arroyo sa di malalis nga kasilag sa katawhan sa iyang pamunoan.  Nga bisan sa iyang pagluok sa Kongreso, sa pagpahilom sa iyang politikanhong mga kaatbang ug pagpabaha sa mga pabor alang sa iyang mga alyado, ang katawhan, nga maoy kataposang mohukom niya, wa diay malipat ni mailad.

          Ug kon ingon ini kakusganon ang pagtunglo sa katawhan sa iyang binuhatan, nga giila siyang mas kawatan kay sa gikaintapan-sa-tibuok-kalibotan nga si Marcos samtang naa pa siya sa gahom, unsa man kahay iyang dangatan kon matangtang na sa katungdanan?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 10, 2007

       TULIS SA PASKO

 

       Sama sa nangagi nilang mga lagda, maglisod ang Departamento sa Edukasyon (DepEd) pagpatuman sa ilang pagdili sa mga magtutudlo sa mga tulonghaang publiko pagkolekta og naghinobrang amotan sa ilang mga tinun-an alang sa bongga nga Christmas parties:  Lalisunon pa unsay naghinobra ug unsay makiangayong amotan; ug labaw pang lalisunon unsay bongga ug unsay tukma nga kasaulogan sa pasko.

        Kon matinud-anon ang DepEd sa pagluwas sa kabos nga mga tinun-an ug ilang mga ginikanan gikan sa dugang palas-unon sa pagsugat sa pasko, angayng hingpit na lang gyong idili ang Christmas parties sa public schools.  Apan wa pay nagmalampuson sa pagbatok sa pagpuno sa pasko sa way kinutobang listahan sa mga hinungdan sa paggasto.

-o0o-

         Sama nga di hingpit nga mapatigbabaw sa kagamhanan ang kamandoan sa batakang balaod nga librehon ang edukasyon sa elementarya ug high school.  Maong gawas sa di kalikayang gasto sa sinina, sapatos, plitehan ug bawon sa mga bata, mabuktot sang mga ginikanan sa nagbuntaog nga mga amotan sa mga tulonghaan.

        Ang nahaunang lagda sa DepEd nga nagdeklarar sa tanang amotan nga "voluntary" wa hingpit nga mapatuman.  Padayong gigamit ang mga amotan nga panginahanglan sa enrolment, o sa clearance sa pagtapos sa tuig tingtungha, o sa pagpakauwaw sa mga tinun-an kansang mga ginikanan nagdumili pagbayad.

        Ang mga magtutudlo padayong namugos pagkolekta sa amotan sa kahadlok nga madaot ang ilang performance rating.  Salamat sa wa na tagoing pasumbingay, o pasidaan gyod, sa ilang mga principal ug superbisor nga ang gidak-on sa koleksiyon magpakita sa kalidad sa ilang "leadership."

-o0o-

        Ang pagpakaaron ingnon sa DepEd nga gawasnon ang mga tinun-an ug mga ginikanan pagbalibad sa mga amotan kon di mahimo sa ilang panudlanan, kabahin lang sa mas dakong hilas-hilas sa kagamhanan.  Kansang kapakyas paghatag sa batakang mga panginahanglan sa edukasyon----magtutudlo, classrooms, libro ug lingkoranan----maoy hinungdan nga ang mga amotan nagpabiling tulis sa atubangan.

        Inay mangayog pasaylo sa kapakyas paggahin og igong kuwarta alang sa edukasyon matag tuig, ang kagamhanan nagpaugat pa hinuon pag-awhag sa mga ginikanan----ang mga magbubuhis nga tag-iya sa katigayonan nga ilang giusik-usikan sa way kapuslanang galastohan----nga angay silang motabang paghimo sa mga tulonghaan nga haom sa pagkat-on sa ilang mga anak.

-o0o-

Maong sa mosunod nga mga adlaw, makabati na sab ta sa sibaw nga bagulbol sa mga ginikanan nga Christmas parties nga ipahigayon sa mahalong mga kan-anan.  Kay nag-anad nang mga tagduma sa mga tulonghaan nga mahadlok mobarug pagreklamo ang nabuktot-apan-mas-nahadlok-nga-hagbungon-ang-ilang-kabataan mga ginikanan.  Kon masakpan man, masaligon nga duphan sa ilang kadagkoan.

Ug unsay gihimo sa PTCA nga mao untay gilaomang morepresentar sa mga ginikanan?  Silay mag-una-una pagpaburot sa amotan.  Kay mahimo mang laing kahigayonan pagpaburot sa panudlanan sa pipila ka kurakot nga kadagkoan sa kahugpongan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 9, 2007

       PASPAS UG LUWAS

 

       Bag-o ba lang kang nakumbinser pagpalit og personal computer (PC) ug nagpataod og internet connection tungod sa mga saad sa usa ka kalibotan nga kasayuran nga imong makuha sa tumoy lang sa imong mga tudlo ug sa labing bag-ong mga teknolohiya nga makahimong mas sayon sa imong kinabuhi?  Kon mao, akong mga pahalipay.  Kabahin ka na sa 10% sa atong populasyon nga nahimong kabahin ning labing dakong rebolusyon sa atong panahon.

        Tungod ba kaha sa kakabos, o sa kalimitado pa sa internet access sa hilit nga mga bahin sa nasud, nabiyaan na ta pag-ayo sa ubang kanasuran, diin dul-an na sa 100% sa ilang katawhan ang dunay internet access.  Gipaabot hinuong inanay na tang makaapas tungod sa pagtidlom sa presyo sa PCs ug sa pagpalambo sa libre o mas baratong internet connections.

-o0o-

        Apan inanay ka na bang nagmahay sa pagtakilid aron paggasto sa imong hiniposang kuwarta alang sa PC ug internet kay wa matuman ang gipasalig nga paspas nga kasayuran ug kasayon sa kinabuhi?  Kon mao, wa ka mag-inusara.  Kabahin ka sa kinabag-an sa internet users nga nag-antos sa nagkamang nga internet connection, siyam-siyaman una maka-access sa ilang kinaham nga websites ug manghuy-ab unag kadaghan sa di pang kapalihok sa ilang paboritong applications.

        Kining problemaha di monopoliya sa mga nagsalig sa dial-up internet.  Nahiagom sab ini bisan ang nag-antos sa mas dagkong binuwan nga bayranan sa broadband internet.  Bisag unsaon nilag reklamo, ang provider igo lang moingon nila nga mahimong naatlan lang nga daghang naggamit sa ilang dapit, o nga ang teknolohiya padayon pang gipalambo ug may mga higayon nga matakilpo.

-o0o-

        Kasurenderon ka na ba?  Hapit na matental sa di na pagbayad ug magpaputol na lang ug kalimtan na lang ang tanang nindot nga mga saad sa internet?  Ayaw una, duna koy nahibaw-ang sulbad sa imong suliran.  Ayawg kabalaka, libre ni, way bayad.  Ug di angayng mabalaka ang Globe, Smart ug ubang providers.  Di ni makadaot sa ilang negosyo.

        Ang akong gipasabot mao ang OPENDNS, nga mahimong ma-access sa http://www.opendns.com.  Ang ilang website dunay yanong mga giya unsaon pagpalihok ang DNS sa imong PC alang sa mas paspas ug mas luwas nga pag-surf sa internet.

-o0o-

        Mapahimuslan nimong libreng teknolohiya sa OPENDNS pinaagi sa pag-click sa Start, dayon Control Panel, dayon Network Connections, dayon LAN or High-Speed Internet, dayon Properties, dayon Internet Protocol (TCP/IP), dayon Properties, dayon Use the following DNS server addresses, sa unang blangko ibutang ang 208.67.222.222, sa ikaduhang blangko ibutang ang 208.67.220.220.  I-click ang OK ug pahiyom og dako.

        Gawas nga mas paspas nang imong internet connection, ang OPENDNS motabang sab nimo pagbabag sa pornographic sites ug ubang websites nga nakahurot sa panahon sa mga batan-on.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 8, 2007

       13^th Month Pay

 

       Obligado ang tanang kompaniya pagbayad sa ilang mga kawani og 13^th month pay.  Lahi sa bonus nga mahimong di ihatag kon di paigo ang pundo sa kompaniya, ang pagbayad sa 13^th month pay gimando sa Presidential Decree No. 851.  Ug kinahanglang mahatag nang benepisyo unya o sa di pang Disyembre 24.

Apan sama sa ubang mga balaod, ang PD 851 nagtugot sa mosunod nga mga kompaniya paglingkawas sa obligasyon:

·         Kon alkanse og 40% sa ilang naandang kita sa niaging duha na ka tuig;

·         Gobyerno ug iyang mga korporasyon, gawas lang sa pribadong subsidiaries;

·         Employers sa mga katabang sa bay ug family drivers; ug

·         Employers nga nanuhol pinaagi sa komisyon o boundaries (sama sa taxi ug PUJ).

-o0o-

        Ang pagkuwenta sa 13^th month pay ipasikad sa batakang suholan, way labot ang Cola (cost of living allowance), overtime pay ug ubang mga benepisyo.  Tibuok kantidad ang madawat sa kawani kay di ni pahamtangan og income tax.  Kon wa pa kang kaabot og usa ka tuig ang kawani, ang benepisyo kuwentahon pinaagi sa pagbahin sa gidaghanon sa buwan nga iyang natrabahoan sa 12 ka buwan (x/12).

        Ang benepisyo di apilon pagkuwenta sa overtime ug ubang mga benepisyo ug sa amotan sa SSS ug retirement plans.  Aron di mabug-atan ang kompaniya, mahimong duhaon ka hugna ang pagbayad----ang unang tunga sa Hunyo atol sa enrolment sa mga bata ug ang ikaduha sa dayong Pasko.

Ang mga pakyaw, nga gisuholan pinasikad sa gidaghanon sa ilang mahuman ug di sa gitas-on sa ilang pagtrabaho, makadawat sa bog 13^th month pay.

-o0o-

        Ang mga kompaniya nga mangangkong alkanse di sayon nga makalikay sa obligasyon.  Ang mga ebidensiya sa labing menos 40% nga alkanse kinahanglang iptaban sa petisyon nga isumiter ngadto sa regional director sa Department of Labor and Employment (Dole).  Kinsa gimandoan pag-transmit sa petisyon ngadto sa Labor secretary sud sa 24 oras human ni niya nadawat.

        Sa pikas bahin, ang pagbayad sa 13^th month pay di paigo.  Kinahanglang pormal nga pahibaw-on sa kompaniya ang Dole nga nakatuman siya sa balaod unya o sa di pang Enero 15 sa bag-ong tuig.

-o0o-

        Maayong balita alang sa mga magtutudlo:  Gihatagan mo og espesyal nga pagtagad sa balaod:  Makadawat mo og usa ka buwan nga suholan isip 13^th month pay bisan wa kaabot og 12 ka buwan ang inyong pagtudlo sa usa ka school year.

        Daotang balita sa bag-ong nakasud o namalhin nga mga kawani:  Ang bag-ong mga kompaniya, kansang operasyon wa pang kaabot og usa ka tuig, di obligado nga mobayad sa benepisyo ngadto sa ilang mga kawani.

        Sa kataposan, samtang wa imando sa balaod ang bonus, gimando ni sa kaangayan kon nilambo ang patigayon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for December 7, 2007

          TINAGOAN SA BOHOL?

 

          Ang pag-ulbo sa dinamita nga gigamit sa pangisda sa isla sa Olango, nga nakapatay ni Marcelo Gerongco ug mahimong makabuta sa iyang 13 anyos nga anak nga si Carlos, nakabisto nga ahat ang pangangkon sa lokal nga mga opisyal nga nasulbad nang ilegal nga pangisda.   Gawas sa kakuwang sa pump boats, mas dakong suliran ang kakuwang sa edukasyon sa mga mangingisda nga nagtinguha og paspas nga panguwarta.

          Matod ni Lapulapu City Vice Mayor Mario Amores wa silang kahibawo diin gikan ang blasting caps nga gigamit sa mga mangingisda.   Nahibung siya nganong nabanhaw ang suliran nga nasulbad na niadto ni anhing Cebu City Bantay Dagat Chairman Jojo dela Victoria.

-o0o-

          Sukwahi sa sibawng pagsaway batok sa ilang junket sa Uropa, mainitong gihangop ang gitakdang paghapit ni Pres. Arroyo sa Kuwait aron pagluwas sa nakonbiktong overseas Filipino worker.  Kitang nakasaksi sa pait nga kahimtang sa OFWs sa ubang kanasuran nipasidungog sa mga pagsuway pagluwas ni Marilou Ranario, magtutudlo sa Surigao nga nakonbikto pagpatay sa iyang employer sa Kuwait, gikan sa silot sa kamatayon.

          Maong daghang nahugno dihang gikanselar ni Arroyo ang iyang biyahe sa Kuwait.   Mahimong wa kadawat og pasalig nga makig-atubang ug maminaw niya si Sheikh Sabah al-Ahmad al-Sabah.   Apan wa ning kapapas sa pagduda nga way luna sa iyang kasingkasing ang iyang giulug-ulogan nga bag-ong mga bayani.

-o0o-

          Mga turistang langyaw gitulis samtang nanuroy sa Bohol.  Unom ka tinun-ang Hapones nga nagsakay og coaster gibanhigan sa tulo ka tulisan sa Barangay Nan-od, Sierra Bullones, gitionan og mga rebolber ug gipanguhaan sa ilang alahas, cellular phones ug kuwarta.   Nakasibat ang mga tulisan bisan kon ang mga turista gikuyogan og polis gikan sa Kampo Dagohoy sa Tagbilaran City.

          Kuwestiyonable nang daan nganong way nahimo ang polis pagpanalipod sa mga turista.   Kuwestiyonable sang gikatahong kapakyas sa kapolisan sa Bohol pagpahibawo sa ilang kadagkoan.  Labing kuwestiyonable ang gikatahong pagpasidaan nila sa mga biktima sa di pagsaba sa ilang kasinatian.   Gikahadlokan nga di ni unang higayon nga gitagoan ang mga krimen batok sa mga turista.

-o0o-

          Angayng pasidunggan ang mga Bol-anon sa malambuon nilang industriya sa turismo.   Usa ko sa nakatilaw sa mainiton nilang pag-abi-abi ug hapsay nga pagpatuman sa tour packages pila na ka Semana Santa ang nilabay.  Di ko gustong motuo nga ang pagpamakak maoy usa sa sukaranan sa ilang kalamposan pagdani sa lokal ug langyawng mga turista.

          Angayng angkunon sa kadagkoan sa Bohol nga ang pagdagsang sa mga turista makadani sab sa mga kriminal.   Mas dali ning masulbad kon angkunon nga duna silay problema inay paundayonan ang pagpaka aron-ingnon nga giurom lang ang ilang mga bisita.  Di katabonan ang atraso sa ilang kapakyas pagsikop sa mga tulisan pinaagi sa pagpasiugda sa mas dakong atraso pagtago sa mga krimen gikan sa katawhan.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com