Arangkada of Leo Lastimosa for July 29, 2011

Igo sa unos



Ako rang usa ang nahibilin sa among bay sa Consolacion sa amihanang Sugbo dihang nag-unos niadtong Miyerkules sa gabii.  Hinay nga uwan ang sinugdanan.  Nga gisundan sa hinay nga huros sa hangin gikan sa habagatan ug kasadpan.  Maong nikumpiyansa ko ug gipasagdang abli ang mgaa bintana nga nag-atubang sa amihanan.  Nalingaw nga naminaw sa dahunog sa uwan ug nagbatyag sa kabugnaw sa tibuok palibot.
Uwahi na nakong nabantayan nga nagtuyuktuyok na diayng hangin samtang nag-anam kakusog.  Nagbanaw na ang ang sawog sa tungod sa abling mga bintana.  Naglisod na gani ko pagsera sa mga bintana tungod sa kalit nga pagkusog sa uwan ug hangin.

-o0o-

Igo lang kong nakapanera sa tanang bintana dihang napawong ang suga.  Nikalit lang og kangitngit ang Puwerte na nakong basaa.  Naningkamot ko paghinumdom diin ibutang ang among flashlight ug hilom nga nangaliya nga mosiga pa kay wa na kong kahinumdom kanus-a kataposan nga na-charge.
Bisan sa kangiob, nahinolan nako ang flashlight ug, labaw sa tanan, puwerte pang sigaha.  Nakapasalamat ko sa kahitas-an nga nakatsamba pagpalit sa dakong flashlight.  Nga akong gipili human napaso sa daghang emergency lights nga akong nasuwayan sa una.  Nisiga lang og pila ka semana apan nangitom human sa duha o tulo lang ka charge ug wa na kapusli.

-o0o-

Nanihapon ko samtang nag-aliwaros ang unos.  Di na hinuon ngiob.  Gipabarug nakong flashlight sa lamesa ug gipaatubang sa ibabaw ang suga.  Puti ang among kisame maong nisanag ang tibuok kusina.  Igo kong nahuman og kaon, nikalma ang unos.  Apan padayon pang uwan ug huros sa hangin.
Diha na kong kabantay nga nisamot pagbanaw ang among sawog.  Labi na ang duol sa among pultahan nga nag-atubang sa habagatan.  Ang gamayng kang-a sa kinaubsan sa pultahan ug sa sawog maoy gilutsan sa makalilisang nga uwan.  Kinahanglan nga akong pahubson ang baha sa di pa mangabasa ug mangadaot ang among kabtangan sa sud.

-o0o-

Nabasa kog usab dihang niggawas pagpangita sa mop sa among katabang.  Maayo na lang nga akong nakit-an ug nakapasilong dayon.  Ginudnod nakong mop sa mga bahin sa sawog nga gibahaan na.  Kay di man maato sa pagpuga, akong gitrapo sa uga nga mga bahin sa pamasin ug monipis ang kabasa ug mas dali rang mauga.
Labihan nakong singota pagkahuman og panrapo.  Naligo (salamat nga ang tubig wa mokuyog og kagiw sa kuryente) ug nakatug tungod sa kakapoy.  Hapit nang tungang gabii dihang nakamata.  Wa gihapoy suga.  Ug wa nang unos.
Gipasigang flashlight.  Haskang dakoa sa akong pahiyom pagkakita nga nauga nang tibuok bay.  Sunod nakong tahas, atubangan sa kalit nga pag-usab-usab sa panahon tungod sa global warming, ug kon simbako di na mada og flashlight ug mop, mao ang pagkat-on paglangoy.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 28, 2011

Liwat ni Gloria
Nahadlok ko nga tungod sa dakong tinguha sa Malakanyang pagmatuod nga daghan og nahimo ang unang tuig sa pamunoan ni Presidente Noynoy Aquino, aron pagsukwahi sa mga pasangil nga nagsige lang sila og pasangil og way kinutobang kahiwian sa siyam ka tuig nga administrasyon ni kanhi presidente Gloria Arroyo, natental sila pagpalusot og wa matino nga mga pangangkon sa State of the Nation Address (SONA) niadtong Lunes.

Nagduda ko sa pangangkon sa SONA nga nitidlom ang gidaghanon sa mga way trabaho.  Nakatimaho ko og palusot sa bahin sa Department of Labor and Employment (Dole).  Kansang mga opisyal mahimong nagpalapad lang sa ilang papel sa palasyo.  Apan gikalawat dayon ang ilang pataka nga pangangkon sa way tukma nga pakisusi.

-o0o-

Kaabag mi sa Dakbayan sa Sugbo sa sinemanang job fair sa nagkalainlaing mga barangay nga gipasiugdahan sa Department of Manpower Development and Placement (DMDP).  Nga puno sa mas dagko nilang local ug overseas job fair matag tulo ka buwan sa Abellana National School Gym.  Kaliboan ka bakanteng trabaho ang maaplayan, usahay mas daghan pa kay sa mga aplikante.  Apan pipila ra gihapon ang ma-HOTS (hired on the spot).
Kon tinuod pang pangangkon sa Dole nga nitidlom nang mga way trabaho, di na unta magpunsisok ang mga aplikante sa mga job fair sa Dakbayan sa Sugbo ug ubang local government units.  Di na unta mangadlawon ang mga aplikante gikan sa lagyo nga mga lalawigan aron makabentaha sa karibal nga mga aplikante gikan sa mas duol nga mga dakbayan.

-o0o-

Nagduda sab ko nga ang pangangkon sa pagdaghan sa mga nakatrabaho igo lang nidason sa kuwestiyonable nga opisyal nga definition sa "unemployed," nga wa pa usba sa pagpuli sa bag-ong pamunoan, nga naglakip sa tanang 15 anyos pataas nga:

• Way trabaho ug way negosyo atol sa survey sa National Statistics Office (NSO);
• Mahimong motrabaho ug andam nga motrabaho sud sa duha ka semana human sa survey; ug
• Nangita og trabaho o wa na mangita og trabaho kay gikapoy na og pangaplay, o nagpaabot sa resulta sa aplikasyon, o may kakulian sa lawas, daotang panahon, o nagpaabot nga pabalikon sa karaang trabaho.

-o0o-

Sa ato pa, kon wa kay trabaho apan wa mangaplay og trabaho tungod sa katapol o laing mga hinungdan nga wa maapil sa opisyal nga definition di ka mahimong iphon nga unemployed.  Kinahanglang mopakita ka sa nahilis nang tikod sa imong sapatos aron makumbinser ang NSO nga gikapoy ka na og pangaplay.
Ang pagkalawat sa Pamunoang Aquino sa binuang nga definition way kalainan sa kasulbaran nga gipahamtang ni kanhi presidente Arroyo sa suliran sa kakuwang sa classrooms:  Gi-doble ug gi-triple ang mga klase sa classrooms sa morning, afternoon ug evening shifts.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 27, 2011

        Sakit ni Gloria
    Ang sakit ni kanhi presidente Gloria Arroyo nga cervical radiculopathy mao ang pagkaipit sa ugat tungod sa nitubo nga bukog.  Nakabalda ni sa komunikasyon gikan ug padung sa ugat ug ubang bahin sa lawas, makamugna og kasakit, pagngutngot, pamanhod ug kaluya gikan sa liog nga mokatay paingon sa abaga ug bukton.
    Di ni tungod sa kadaghan sa mga kasong pagpangawkaw (lima na ka plunder sa labing uwahing ihap).  Ni sa pagkabanhaw sa dagko ug karaang mga eskandalo.  Kasarangan ning mahiagoman sa mga pasyente, kasagaran mga babaye, nga 50 anyos pataas.  May maayo dayon human sa pila ka adlaw.  Apan may nagkinahanglan sab og operasyon.

-o0o-

Ang morag lastiko nga nagsumpay sa mga bukog gikan sa liog paingon sa ubos sa bukubuko mauga, mogahi ug mahulpa tungod sa edad.  Ang haw-ang nga namugna isipon sa lawas nga kahuyang.  Maong iyang hulipan pinaagi sa pagpatubo sa naglibot nga bukog.  Ang bagong tuybo sa bukog maoy mopiit sa sukaranan sa ugat.

Kining kausaban gitawag nga arthritis o spondylosis.  Katunga sa mga pasyente nga mahiagom ini di makabatyag og sakit.  Wa pa mahibaw-i sa mga doktor nganong ang laing katunga mahasol pag-ayo ug mahimo ganing hingpit nga mainutil.

-o0o-

Ang sakit sa cervical radiculopathy mokalit lang og santing.  Ang sakit mahimong mosamot kon molingi ang pasyente.  Maibanan ang sakit kon ibutang ang kamot sa ulo ug inaton ang abaga.  May mga pasyente nga makalingkawas na unta apan mobalik ra gihapon ang sakit.  May mga pasyente sab nga di biyaan sa sakit busa kinahanglang tambalan.

Usa sa tambal mao ang soft collars, sama sa gisul-ob ni Arroyo atol sa anibersaryo sa kasal ni Senador Miriam Defensor Santiago, nga mopapahuway sa liog.  Di hinuon angayng isul-ob og dugay kay makapasamot lang sa kahuyang sa liog.  Laing tambal mao ang physical therapy.

-o0o-

    Ang pasyente mahimo sang patomaron og aspirin ug ibuprofen aron pagpahiyos ug pag-alim sa sakit sa paghubag sa bukton.  Mahimo sang hatagan og oral corticosteroids, o pag-inject og steroids duol sa napiit nga ugat.  Ang steroids di makaiban sa paghubag ug makapahunong sa sakit hangtod nga maulian na ang ugat.
    Ang operasyon himuon kon gikinahanglan gyod nga tangtangon ang nituybo nga bukog nga nakapiit sa ugat.  Ang mga risgo nga gipasidaan sa mga doktor ni Arroyo naglakip sa mosunod:  Pagsud sa kagaw, pagdugo, kadaot sa ugat, kadaot sa spinal cord, komplikasyon sa anesthesia, panginahanglan sa laing operasyon, pagpadayon sa sakit ug pagkagisi sa panit sa ugat.
    Kon molampos ang operasyon, ang pasyente papahuwayon sud sa duha ka adlaw.  Mahimo na siyang mokaon ug makalakaw-lakaw sa unang adlaw human sa operasyon.  Apan kinahanglang magsul-ob og neck brace sa mosunod nga upat ngadto sa unom ka semana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 26, 2011

Kasaysayan sa SONA






Ang State of the Nation Address (SONA) ni Presidente Noynoy Aquino, nga mao pa lang ang ikaduha sa batan-on niyang pamunoan, mao na ang ika-72 nga pakigpung sa mga pangu sa katawhang Pilipinhon sukad sa atong pagsuway pagsakmit sa kagawasan gikan sa mga langyaw pinaagi sa rebolusyon nga gilusad batok sa mga Katsila niadtong 1896.
Si Andres Bonifacio maoy nihimo sa labing unang pakigpung niadtong 1897 atubangan sa mga delegado sa Tejeros Convention.  Iyang gituki ang mga nahimo sa Katipunan ug ang iyang mga laraw kon molampos ang rebolusyon.  Apan human lang sa duha ka buwan, gipapatay siyang Emilio Aguinaldo.  Nga mao nay nihimo sa ikaduhang diskurso niadtong 1898.

-o0o-

Sama nilang Bonifacio ug Aguinaldo, kausa ra sab maka-diskurso ang Sugbuanong si Don Sergio Osmeña Sr.  Kinsa ni-detalye sa mga gihimo sa Commonwealth Government sa tulo ka tuig nilang pagpabilin sa Washington, D.C., sa dakong kadaot sa Pilipinas atol sa pag-okupar sa mga Hapon ug sa dakong tabang sa mga gerilya sa Amerikanhong kasundalohan.
Labing daghan og diskurso mao si Ferdinand Marcos (1966-1985) tungod sa iyang pagdaog og duha ka termino ug pagtukod og diktadura nga napukan sa People Power revolution sa 1986.  Ang nipuli niya nga si Corazon Aquino kalima ra maka-SONA kay nihukom nga di mohimo og SONA sa unang tuig sa iyang pamunoan kanus-a gipapas niyang 1973 constitution ug gitukod ang revolutionary government.

-o0o-

Si Gloria Macapagal-Arroyo maoy sunod ni Marcos sa padaghanay og SONA:  Siyam.  Kini tungod kay siyay nitiwas sa mas dakong bahin sa termino ni Joseph Estrada, nga iyang gipalagpot niadtong 2001, ug nakaangkon og lab-as nga unom ka tuig sa kontrobersiyal nga piniliay sa 2004.
Ikatulong labing daghan, uban ang unom ka SONA, mao si Manuel Quezon.  Kinsa mao nay gitahasan pagbasa sa mga diskurso sa Amerikanhong mga gobernador heneral sukad niadtong 1936, kabahin sa pangandam pagtugyan na sa gobyerno ngadto sa mga Pilipinhon.

-o0o-

Sa wa pa mahimong SONA, ang tinuig nga pakigpung sa pangu sa Pilipinas ngadto sa mga magbabalaod, nga gimando sa mga batakang balaod sa 1936, 1973 ug 1987, gihatagan sa mosunod nga mga ngan:

• SOPIA, o State of the Philippine Islands Address, ni Gobernador Heneral William Howard Taft, nga igo lang nibasa sa usa ka pahina nga mensahe ni Presidente Theodore Roosevelt, atubangan sa Philippine Assembly niadtong 1907;
• SOCGA, o State of Commonwealth Government Affairs, ni Quezon atol sa inugurasyon sa First National Assembly sa 1936; ug
• Ang labing unang SONA gihimo ni Manuel Roxas, nga mao say nihimo sa kataposang SOCGA dayong deklarar sa kagawasan sa Pilipinas gikan sa Estados Unidos sa 1946, atol sa inugurasyon sa First Congress sa 1947.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 25, 2011

Tukmang banabana
Matag bunok sa uwan, modayon tag pangutana, "Dunay bagyo?"  Tungod sa global warming, nga nakahimo sa atong panahon nga mas lisod banabanaon, maayo tingaling dawaton natong pait nga kamatuoran nga may mga higayon, sama sa nahitabo sa Sugbo sa niaging mga adlaw, nga ang intertropical convergence zone (ang termino sa Pagasa sa panag-abot sa bugnaw ug init nga hangin) mas kahadlokan kay sa bagyo.
Ang ITCZ maoy hinungdan sa kusog nga uwan nga nakapabaha ug nakapadahili sa lapok sa walo ka sitio sa Guadalupe sa Dakbayan sa Sugbo.  Sa pikas nga bahin, ang duha ka nangaging bagyo, si Hanna ug Ineng, niabot ug nibiya nga wa nato mabatyagi.

-o0o-

Pagsugod og bunok sa uwan sa niaging semana, nipasabot si Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga "local thunderstorm" ang nahitabo:  Ang grabeng kainit sa tibuok buntag nisangpot sa kusog nga uwan sa hapon.  Nipasalig si Tabada nga ang uwan molungtad lang og usa ka oras ug di makahasol sa atong pagpamahuway sa gabii.
Ang usa ka oras nga uwan nga gipangagpas ni Tabada nainat sa tibuok gabii ug hangtod sa pagka sunod buntag.  Ug nasumpayan sa pagsige nag tultol sa uwan.  Di lang sa hapon ug sayong gabii kon dili bisan sa sayo ug tungatungang buntag.  May mga adlaw gani nga tibuok adlaw nga way putol ang hinay ug kusog nga uwan.

-o0o-

Ang pagtaod sa P18 milyones nga doppler radar system sa Pagasa Mactan mahimong makatabang nilang Tabada ug kaubanan paghatag og mas tukma nga banabana sa kahimtang sa panahon.  Kay ang bag-ong kahimanan nga itaod na sunod buwan mopalapad sa dapit nga mapanid-an sa Pagasa Mactan ngadto sa 5,000 ka kilometro.

Apan di pa tingali ni makahatag nilang Tabada og katakos sa pagtakda unsa ang tukmang gidaghanon sa uwan nga mobubo, unsang orasa magsugod ug kanus-a mahuman ug kon asa mobundak--sa suba ba sa Mahiga, o sa downtown area, o sa kabukiran sa Monterrazas de Cebu.

-o0o-

Ang teknolohiya pagbanabana sa panahon nanukad sa kahimanan nga mosukod sa nagkalainlaing aspeto.  Nga naglakip sa weather balloons, ang labing karaan, ug sa labing bag-o nga remote controlled planes o drones, sounding rockets ug satellites.

Labing abunda ang kasayuran sa kahimtang sa panahon pinaagi sa satellites nga gipalupad sukad sa dekada 60:  Ang Geostationary Operational Environmental Satellites (GOES) ug Polar Orbiting Environmental Satellites (POES) nga mokuha og mga hulagway sa porma sa panganod, mosukod sa gikusgon sa hangin ug sa pag-irog sa panganod, pagbanabana sa uwan tungod sa pagtidlom sa temperatura ug pagsukod sa temperatura sa hangin ug dagat.

Sa kauwahian, mga eksperto gihapoy magpili unsay kahimanan ang ilang tuohan maong may mga higayon nga managlahi gihapon ang ilang banabana sa panahon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for July 24, 2011

        Mas dakong Internet

    Tulo ka tuig ang nilabay, ang gidaghanon sa mga butang nga nasumpay sa Internet mas daghan pa kay sa mga tawo sa kalibotan.  Mao ni gibutyag sa Cisco, ang pangu sa kalibotanong networking nga nakausab sa paagi sa komunikasyon tali sa nagkalainlaing kahugpongan ug katawhan.  Sa ato pa, mas daghan ang computers, telepono ug tablets kay sa mga tawo nga nigamit nila.
    Human lang sa duha ka tuig, mas nidaghan pa ang mga butang sa worldwide web.  Hapit tanang kahimanan nga atong gigamit matag adlaw nasumpay na sa Internet.  Sa tuig 2020, gibanabana nga 50 bilyones na ka kahimanan ang mapalihok pinaagi sa Internet.

-o0o-

    Usa ka kompaniyang Dutch, ang Sparked, naggamit na karon og wireless sensors alang sa mga baka sa Netherlands.  Kon masakit o magmabdos ang baka, mopada siya og mensahe ngadto sa mag-uuma pinaagi sa sensor nga gibutang sa iyang dunggan.  Ang matag baka makapada og 20 mb nga data matag tuig.
    Ang mga mananambal naggamit na sab sa susamang teknolohiya.  Ang Corventis, kompaniyang nabantog sa iyang wireless cardiovascular solutions, nakahimo og wireless cardiac monitor nga mopada sa doktor og hingpit nga kasayuran sa kahimtang sa kasingkasing ug panglawas sa pasyente.  Mahimong mas una pa siyang mahibawo sa mga timaan sa mga risgo kay sa pasyente mismo.

-o0o-

    Gipaabot nga mas mapalambo pa ang katakos sa mga makina sa pakigsulti sa usag-usa ug makamugna og ilang kaugalingong sistema.  Gihimong pananglitan sa Cisco:

• Samtang natug ka, nitumaw ang kakulian nga makapalangay sa imong tigom sa sunod buntag baleg 45 minutos;
• Ang imong sakyanan nahibawo nga nagkinahanglan siyag 5 minutos pagpatubil og krudo;
• May aksidente sa imong ruta nga makapugos nimo paghimo og 15 minutos nga detour;
• Ang imong tren nipasidaang daan nga mauwahi og 20 minutos;
• Nakuha ning tanan sa imong alarm clock maong hatagan ka niya og dugang 5 minutos nga katug;
• Ang imong coffee maker magpaabot sab og dugang 5 minutos una moandar.

-o0o-

    Sa kataposan ning tuiga, gibanabana sa Cisco nga duna nay mga panimay nga makamugna og mas dakong Internet traffic kay sa tibuok Internet.  May mga kamera ug computers nga usa ka cubic millimeter na lay gidak-on.  Kon ipunon ang 150 nila sama rag gidak-on sa kuko sa atong kumagko.
    Tungod sa Internet Protocol version 6 (IPv6), nga maoy gipuli sa napuno nang IPv4, makahimo na ta pag-angkon og  340,282,366,920,938,463,463,374,607,431,763,211,456 ka Internet addresses.  O 100 alang sa matag atom sa atong planeta.  Matod sa Cisco kon binilyon ka mga butang ang masumpay, magsultianay ug magkat-onay sa usag usa, ang ato na lang imahinasyon ang nahibilin nga limitasyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com