Arangkada of Leo Lastimosa for November 9, 2011

Di na itoy


Kon si Cebu City Mayor Mike Rama ang pabut-on, angayng subayon sa Cebu City Council ang naandan nilang mga lagda sa pagpasar sa nangaging mga budget--hisgutan lang atol sa panihapon, hapsayon ang gahin sa matag departamento pinaagi sa budget conference, tukion sa sesyon sa konseho kon mahapsay nang tanan, aron nga dali ra kaayong maaprobahan.
Maong nakugang si Rama nga sa pagsugod pa lang sa pagtuki sa budget ang tibuok konseho na ang nahilambigit.  Gani, sa wa pa mapahigayon ang bisan unsang budget hearing gihukman nang daan sa mga konsehal nga way klarong sa P11.8 bilyones, gawas nga wa say klaro unsay gastohan.

-o0o-

Niangkon si Rama nga lahi ang labing unang budget nga gipangayo sa iyang pamunoan kay sa nangagi nga mga budget sa pamunoan ni kanhi mayor, karon Kongresista, Tomas Osmeña--nga gituyo nga gagmay ra kaayo ug gidasonan lang og supplemental budgets sa pagtumaw sa bag-ong mga panginahanglan sa pagdis-og sa tuig.
Nipasabot si Rama nga ang karaang sistema ni Osmeña nisangpot sa kalangay pagpatuman sa batakang mga pangalagad alang sa mga Sugbuanon, sama sa pagkolekta sa basura, pagpalambo sa kahimsog ug pagpugong sa mga baha.  Kay ang supplemental budgets wa dayon mapasar ug busa ang dinaliang mga panginahanglan wa dayon makuha.
Nipasalig si Rama nga kon ipasar sa konseho ang mas dakong budget maatiman ang labing batakang panginahanglan sa mga Sugbuanon sa tibuok 2012.

-o0o-

Klarong nakugang si Rama sa kadaghan sa mga pangutana sa konseho.  Sa akong pakighinabi niya sa Arangkada sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, klaro nga di andam si Rama pagtuki sa mga detalye sa iyang budget.
Dihang ako siyang gipangutana unsay sukaranan sa kamasaligon nga modako pag-ayo ang kita sa Cebu City Medical Center (CCMC), City Traffic Operations Management (Citom) ug sa kamerkadohan, gipasaka ko niya sa department heads.  Dihang ako siya gipangutana sa lump sum appropriations, niingon nga unya na motumaw ang mga detalye kon patingugon na sa konseho ang department heads.

-o0o-

Kon paundayonan si Rama, kinahanglang itahan sa City Council ang tinguha sa matinud-anong pagsubli sa budget.  Niinsistir si Rama nga iya ang P11.8 bilyones nga budget, di kang City Treasurer Tessie Camarillo, busa iyang katungod ang pagtudlo ni Assistant Treasurer Emma Villarete pagpanalipod sa budget.  Gipahinumdoman ni Rama ang mga konsehal nga, ubos sa ilang lagda, igo lang silang mangutana sa department heads, di mangimbestigar ni manginsulto.
Di mabasol si Rama sa iyang pagtuo nga ang konseho magpa-ituy-itoy.  Nga maoy iyang gihimo isip konsehal sud sa siyam ka tuig ug isip bise mayor sud sa laing siyam.  Karong mayor na, gisubli-subli pagdeklarar ni Rama nga di na siya itoy.  Sa ilang makuting pagsubli sa budget, gideklarar sa mga konsehal nga di na sab sila mga itoy.  Ni Rama.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 8, 2011

        Ignorante sa budget


    Unsa ba kaandam si Cebu City Mayor Michael Rama nga manalipod sa iyang gisugyot nga budget alang sa sunod tuig?  Subli-subli niyang gipasalig nga gihashas nila pag-ayo ang P11.8 bilyones nga gahin sa wa pa isumiter ngadto sa Cebu City Council busa andam na kaayo siya ug ang tanang department heads nga manalipod ini.
    Apan ang sulti ni Rama sukwahi sa iyang mga lakang.  Tanang mga timaan nagpakita nga di ganahan si Rama nga manalipod sa iyang budget atubangan nilang Bise Mayor Joy Augustus Young ug mga konsehal.  Mas ganahan siyang manalipod ini atubangan sa mga sakop sa media.  Uban ang panghinaot nga di siya kinahanglang mohatag og detalye asa kuhaon ug unsay gastohan sa budget.

-o0o-

    Niang mga timaan nga nakakumbinser nako nga wa kahibawo si Rama sa iyang gipanulti nga kakinahanglanon ug kamakiangayon sa pinaburot pag-ayo niyang budget:

• Gidid-an niya ang department heads pagtambong sa pre-budget hearing nga gipatawag sa City Council Oktubre 27 uban ang pasalig nga andam na sila sa pagsugod sa pormal nga budget hearing;
• Dihang gisugdan nang pormal nga budget hearing niadtong Nobyembre 4, wa motambong si Rama ug igo lang gipada ang iyang kalihim aron maoy mobasa sa iyang mensahe sa budget ngadto sa konseho; ug
• Sa samang adlaw, gidid-an niya si City Treasurer Tessie Camarillo pagtambong ug gipa-walkout ang department heads dihang gipakuha ni Young si Camarillo.

-o0o-

    Kon tinuod pang andam si Rama pagpanalipod sa budget, gihangop unta niya ang tanang kahigayonan pagpasabot asa kuhaon ug unsaon paggasto ang iyang gipangayo nga P11.8 bilyones, ma-pasiuna o ma-pormal nga budget hearing man.
    Ang iyang pakiglalis sa technicalities kinsay manalipod sa budget ug ang iyang pasidaan sa mga sakop sa konseho sa di pagpangimbestigar sa department heads, bisan wa pa pormal nga makasugod ang pagsubli sa budget, nakapatumaw sa makapaalarma nga kahigayonan nga wa kasuhito ug busa maglisod pagpasabot sa budget silang Rama ug ang kasagaran sa department heads.

-o0o-

    Gisuwayan na sa pipila ka sakop sa media pagpangutana si Rama mahitungod sa mga detalye sa iyang budget apan abtik kaayo siyang nipasa nila ngadto sa department heads.  Posible kaha nga, sama sa nangagi niyang pataka nga mga pirma, nipirma na sab siya sa proposed appropriation ordinance sa way pagbasa ni pagtuki sa mga detalye?
    Pipila ka department heads nga nihangyo nga di lang gyod intawon ilhon nikumpisal nga nakugang sila sa dakong pagburot sa gahin sa ilang mga departamento.  Posible kaha nga di si Rama ray ignorante sa budget?  Gibalik-balik pagdeklarar ni Rama nga ang iyang budget mao ang budget sa katawhan.  Taliwa sa iyang beautification projects ug ubang salida, kanus-a man siya nakahigayon pagkonsulta sa mga Sugbuanon mahitungod sa budget?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 7, 2011

Piit sa budget


Mahimo bang atong piyongan kadiyot ang kamatuoran nga ang gubat sa budget sa Dakbayan sa Sugbo alang sa 2012 nanukad sa panagsungi sa politika nilang Mayor Michael Rama ug mga sakop sa City Council nga ang mayoriya alyado ni Kongresista Tomas Osmeña, ug subayon ang mga numero nga nahilambigit sa lalis:

• Mapilo og hapit katulo (262%) ang budget karong tuiga (P4.5 bilyones) kon maaprobahan ang P11.8 bilyones nga gisugyot ni Rama alang sa sunod tuig; ug
• Ang nakolekta sa dakbayan gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga niabot lang og P3.2 bilyones, gikahadlokan nga maalkanse og labing menos P800 milyones inig tapos sa tuig.

-o0o-

Ang mga sakop sa konseho, pagpalig-on sa ilang pagduda nga maglisod ang dakbayan pagpangita og tinubdan sa P11.8 bilyones nga gipangayo ni Rama, nihatag sa ilang kaugalingong mga numero:

• Ang budget ni Rama mas dako kay sa gisugyot nga P11 bilyones nga budget sunod tuig sa Quezon City, ang labing adunahang dakbayan karon sa Pilipinas;
• Ang Quezon City nakakolekta na og P20 bilyones nga buhis gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga; ug
• Lisod apson ang kita sa Quezon City, nga dunay 58,000 ka rehistradong negosyo, sa Dakbayan sa Sugbo nga duna lay 28,000 ka rehistradong negosyo.

-o0o-

Sa pikas nga bahin, si Rama masaligon nga mapalambo ang koleksiyon sa buhis sunod tuig nga di na gani kinahanglan nga hinayunon ang pag-utang og P2 bilyones alang sa iyang mga proyekto.  Nihit hinuon ang mga detalye ni Rama asa gikan ang dakong koleksiyon nga iyang gipasalig sunod tuig.
Mas abunda og numero si Budget Officer Nelfa Briones, nga usa sa ni-walkout sa budget hearing sa niaging semana:  Kon ipasikad sa 36.36% nga usbaw sa kita sa dakbayan gikan sa 2009 ngadto sa 2010, masaligon siyang makakolekta og P6.14 bilyones karong tuiga.  Matod niya ang sobrang koleksiyon maggamit alang sa mas dakong budget sunod tuig.

-o0o-

Niay duha ka pait kamatuoran nga di mahitabong isulti sa nagkasungi nga mga pundok:

• Ang kampo ni Rama nakaamgo nga makatabang nila pagdaog og lab-as nga termino sa 2013 mao ang paglabaw sa mga nahimo ni Osmeña, o ang pagtulisok sa BO-PK kon wa silay mapatuman nga mga proyekto; sa pikas nga bahin
• Ang kampo ni Osmeña kumbinsido nga ang pinaburot nga budget gamiton sa reelection campaign ni Rama ug, kon di palutson sa konseho, ihan-ok ngadto nila ang tanang tulisok sa pagbabag sa kalamboan.

Sa kalidad sa mga argumento sa nagpadayong lalis, nakabentaha ang kampo ni Osmeña:  Ang pagduda may kuwarta ba alang sa P11.8 bilyones nga budget mas katuohan kay sa salida ni Rama paghimong ituy-itoy sa department heads nga way laing kapilian gawas sa pagyangu-yango bisan unsay iyang gusto.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 6, 2011

        Gubat sa budget


    Sentro sa gubat sa budget tali nilang Cebu City Mayor Michael Rama ug sa mga sakop sa Cebu City Council mao ang makapahibung, nga angayan lang nga makapa-alarma sa mga Sugbuanon, nga panagsungi sa tulo ka labing tag-as nga opisyal sa Cebu City Treasurer's Office:

• Si kanhi city treasurer Ofelia Oliva, sa wa pa tangtanga ni Finance Secretary Cesar Purisima niadtong Hulyo, nipasalig nga dako ang buhis nga makolekta sunod tuig ug busa may sukaranan ang dakong usbaw sa budget;
• Si OIC City Treasurer Tessie Camarillo, nga nipuli ni Oliva, niangkon nga kuwang ang kita sa dakbayan alang sa gisugyot ni Rama nga P11.8 bilyones nga budget sa 2012; ug
• Si Assistant Treasurer Emma Villarete maoy gisaligan ni Rama nga manalipod sa budget atubangan sa konseho.

-o0o-

    Dali rang sabton ang away tali nilang Rama ug Bise Mayor Joy Augustus Young ug mga konsehal.  Ang lisod tugkaron mao ang managlahi nga baruganan nilang Oliva, Camarillo ug Villarete.  Managlahi ba ang mga libro ug mga numero nga ilang gitamdan?  Nganong wa may bilib si Camarillo sa pasalig nga makatigom ang dakbayan og P11.8 bilyones sunod tuig.  Nganong mas masaligon man silang Oliva ug Villarete?
    Makiangayon ba gyong banabana sa kitaon sa dakbayan ang gipasikaran sa baruganan sa tulo ka opisyal?  O hasta sila natakdan na sa hilanat sa politika nga hagbay rang nitakboy sa liderato sa dakbayan?

-o0o-

    Si Oliva, nga usa na ron sa daghan uyamot nga consultants ni Rama, nitambag ni Camarillo sa pag-resign kon di siyang kapaluyo sa dakong budget nga gipangayo sa mayor.  Klarong gimingaw na si Oliva sa iyang mga gimik sa sayaw-sayaw ug bahakhak.  Nga kon wa pa mong kabantay napakyas pagkolekta og igong buhis aron gastuhon sa mas gamay nga budget alang karong tuiga.
    Mas interesado kong maminaw ni Villarete.  Kay lisod tuohan nga tua siya pusta ni Rama kay ang iyang bana, si Nigel Paul Villarete, suod ni Kongresista Tomas Osmeña, nga maoy usa sa nakapatudlo niyang general manager sa Mactan Cebu International Airport.

-o0o-

    Utrong lisod sabton si Camarillo.  Human nikumpisal ni Young nga gipugos siya pag-certify sa availability of funds alang sa P11.8 bilyones nga budget, si Camarillo nipasalig na sa iyang pag-atubang sa konseho human ni-walkout ang ubang department heads niadtong Biyernes sa hapon nga may igong mga tinubdan alang sa dakong budget.
    Mas maayong prangkahan ni Camarillo ang Sugbuanong mga magbubuhis:  Gipugos ba gyod siya nilang Rama ug Oliva pagpirma sa budget?  May igo ba gyong tinubdan sa dakong budget?  O, sama sa iyang kaubanang department heads, mora siyang lusay nga nagpaanud-anod lang sa bawod, depende kinsang politikoha ang iyang kaatubang?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 5, 2011

        Lunsay nga Halad


    Si Jhune (di lang nako isulti ang tibuok niyang ngan kay wa kong kapananghid niya) mananghid sa iyang gitrabahoan nga shopping mall sa downtown area sa Dakbayan sa Sugbo nga mopalta siya sunod Sabado, Nobyembre 12, kay moboluntaryo siya pagpangayo og personal computers atol sa Grand Halad sa Kapamilya sa Cebu Technological University (CTU) Main Campus.

Akong gipangutana si Jhune kon di ba sobra ra kaayong iyang sakripisyo?  Gipahibawo nako siya sa akong kabalaka nga maapektahan hinuon ang tibuok niyang pamilya kon tibuok adlaw siya nga di motrabaho.  Natandog ko sa kamatinud-anon sa iyang tubag:  "Mao ra gyod ni akong nahunahunaan nga ikahalad."

-o0o-

    Wa mag-inusara si Jhune sa kalunsay ug kahingpit sa iyang halad.  Hairdresser sa Mandaue, nga taguon lang nato sa ngan nga Denden, ni-text nako nga mohalad siya og libreng tupi alang sa mga bata ug mga dagko atol sa dakong piyesta sa libreng mga pangalagad.  Nahadlok ko nga, sama ni Jhune, masakripisyo sab ang tibuok adlaw nga kita nga Denden.
    Sa ilang bahin, ang napagngan sa kahayag nga mga sakop sa Bright Pathway Association sa Sugbo mohalad og libreng masahe.  Foot reflex sab ang ihalad sa mga sakop sa St. Joseph ug San Roque groups nga gipangulohan ni Boy Cañedo.  Suki na sila sa nangaging mga Halad kaduha matag tuig sa niaging unom na ka tuig.

-o0o-

    Mao ni ang tinuod nga hinungdan sa talagsaong kalamposan ug lahutay sa Grand Halad sa Kapamilya.  Ang labing dakong bahin sa kalapad sa libreng mga pangalagad sa matag Halad naggikan sa labing kabos ug sa labing nagkinahanglan.  Mas makahuloganon ang tabang kon mora og langkaton gikan sa nagtabang.
    Wa koy tuyo pagpagamay sa mga hinabang gikan sa dagkong kompaniya ug kahugpongan nga matinud-anon sab nga nitabang sa Grand Halad sa Kapamilya.  Angay silang pasidunggan sa paghatag pagbalik ngadto sa katilingban sa mga grasya nga ilang nadawat.  Apan ang halad sab sa labing gagmay maoy nakahingpit sa katahom sa diwa sa pagtinbangay.

-o0o-

    Way usa lang ka kompaniya, bisan unsa kadako, nga makaatiman sa way kinutoban nga mga panginahanglan sa kaliboan ka masakiton, gutom, burong, kabos, naglibog ug hapit na mawad-i og paglaom nga mga Sugbuanon.  Apan tungod sa panag-abot sa mga dagko ug gagmay nga pulos may kasingkasing sa pagtabang, nilampos ang Grand Halad sa Kapamilya sa paghikap sa mas daghang kinabuhi.
    Maong nauwaw ko isip usa sa mga tigpasiugda sa Halad.  Nasentro ang among pangandam ug kabalaka sa pagpangita sa labing daghang tambal ug libreng mga pangalagad.  Nga among nataligam-an ang mas dakong kadaogan--ang pagtumaw nga mas lawom nga pagsinabtanay sa mga kabos ug adunahan, sa mga wa ug naa, kay nag-abot sa kalihokan nga nangahas pagsumpay sa dakong kang-a sa managlahi nilang kahimtang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 3, 2011

        Raket sa taxi


    Sa usa ka gamayng kan-anan daplin sa dan, napuno sa kahibung ang duha ka managhigalang taxi drivers.  Di tungod sa mga putahe nga ilang gi-order.  Kon dili tungod sa managsama nga body number sa ilang mga sakyanan.  Mas nidako ang ilang mga mata pagkakita nga managsama ang prangkisa sa duha ka sakyanan.  Nga pulos pirmado sa bag-ong direktor sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) nga si Ahmed Cuizon.
    Human sa pila ka adlaw, nahibaw-an nila nga dunay ikatulong taxi nga lahi tuod ang body number apan naggamit sa samang prangkisa. Dihang gisumbong ngadto sa ilang operators, nahibaw-an nga ang mga dokumento gipalusot sa babaye nga nag-upisina kilid sa rehiyonal nga buhatan sa LTFRB.

-o0o-

    Nahibaw-an nako ang istorya pagsakay sa taxi nga gimaneho sa higala sa usa sa mga drayber.  Kay nahibawo man nga nagkauban mi si Direktor Cuizon niadto sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, iya kong giawhag sa pagsusi kon nalutsan ba lang si Cuizon, o naapil na sa binuang sa iyang buhatan.
    Nikumpisal siya nga nagsugod na sila og duda ni Cuizon kay hangtod karon wa pay bisan unsang kaso nga napasaka batok sa operators sa kapin sa 2,000 ka taxi units nga nasakpan ni kanhi LTFRB 7 director Benjamin Go nga peke ang prangkisa.  Inay pasidunggan sa iyang kaisog, gilabay hinuon si Go sa Mindanao ug gipulihan ni Cuizon.

-o0o-

    Gisumbong dayon nako ni Cuizon ang kasayuran dihang nagkasulti mi sa "Arangkada" sa DYAB.  Matod ni Cuizon wa siyay labot sa nikatap nga peke nga mga prangkisa sa taxi.  Nagduda siya nga gikopya lang ang iyang pirma sa fixers nga naglublob sa kilid sa iyang buhatan.
    Gipahibawo ming Cuizon nga duna nay fixers nga ilang gikiha.  Ang pipila nadakpan na sa kapolisan sa Mabolo.  Ang uban nagtagu-tago na.  Apan iyang nahibaw-an nga ang mga paryente sa ilang mga nasakpan ang nagpadayon sa ilegal nga kalihokan.

-o0o-

    Giawhag ni Cuizon ang mga baligyaan og prangkisa sa taxi sa pag-adto sa ilang buhatan, inay mosimang ngadto sa fixers.  P50 ray bayranan pag-verify lehitimo bang prangkisa.  Nipahibawo sab si Cuizon nga naaprobahan nang P50 milyones pagtukod og building sa LTFRB aron makalingkawas na gikan sa fixers.
    Niangkon si Cuizon nga wa pay resulta ang imbestigasyon ni Go nga nakabisto sa kolorum nga taxi units sa Sugbo.  Iyang gibasol ang sunudsunod nga kausaban sa mga liderato sa LTFRB ug Department of Transportation and Communications (DOTC) sa hapit na usa ka tuig nga kalangay pagsubli sa findings sa audit team nga gipada sa ilang ulohang buhatan Nobyembre sa niagi pang tuig.  Wa hinuon isalikway ni Cuizon ang kahigayonan nga ang nasakpan nga taxi operators nigamit na sa ilang mga koneksiyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 29, 2011

Pusta sa pikas


Di gyod diay sayon ang pagpakabana alang sa katungod sa mga konsumidor.  Ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) wa gyod magpaabot nga mokisikisi pag-ayo ang mga hingtungdan sa ilang paglusad sa inosente kaayong kampanya sa pagsusi sa kamatinud-anon sa mga timbangan sa kamerkadohan ug pag-calibrate sa gasoline stations.
Nitabang sa kampanya sa Crew ang Agham Partylist pinaagi sa paghatag og kahimanan gikan sa nasudnong mga buhatan sa Department of Trade and Industry (DTI) ug Department of Science and Technology (DOST).  Si Kongresista Angelo Palmones ang nangunay pagtugyan sa kahimanan ngadto nilang Crew President Vic Sapio ug kaubanan sa niaging semana.

-o0o-

Hapsay ang unang hugna sa inspeksiyon sa Crew nga gihimo sa mga timbangan sa merkado sa Carbon ug gasoline stations sa Dakbayan sa Sugbo.  Daghang timbangan ang nasakpan nga depektuso.  Giawhag sa mga sakop sa Crew ang mga mamaligyaay sa pagtarung sa ilang timbangan.  Tanang gasoline stations nga nasusi nakaplagan nga sakto ang sukod.
Nagsugod ang kalbaryo sa Crew sa ikaduhang hugna sa inspeksiyon nga ilang gihimo sa Dakbayan sa Mandaue.  Duha ka gasoline stations nagdumili pag-atiman nila.  Si Direktor Antonio Labios sa Department of Energy (DOE) Visayas niingon nga wa nila tugoti ang Crew pagsusi sa gasoline stations.  Si Mandaue City Market Administrator Mussoline Suliva nikuwestiyon sa kapkyas sa Crew pagpakiglambigit sa iyang buhatan.

-o0o-

Sa di pa maluya ang mga sakop sa Crew, angay silang pahibaw-on nga wa sila makalapas sa bisan unsang lagda ug nga igo lang silang nagtuman sa ilang katungdanan isip nagpakabana nga mga konsumidor:

• Di sila kinahanglan nga mangayo sa pagtugot ni Labios una makasusi kon sakto bang sukod sa gasolina o krudo nga gipatubil sa ilang sakyanan;
• Di sila kinahanglan nga mananghid ni Suliva ug sa ubang market administrators una makasusi kon sakto ba ang timbangan sa ilang gipalitan; ug
• Ang mga konsumidor makahimo pagpanalipod sa ilang katungod bisan kon ang mga gitahasan unta pagpanalipod nila, sama nilang Labios ug Suliva, kadudahan nga tua pusta sa pikas.

-o0o-

Pasayloa, apan gihilasan ko nilang Labios ug Suliva.  Inay hangpon ang tabang sa mga konsumidor, gikuwestiyon na hinuon nila ang Crew.  Sa tuno sa ilang sinultihan, mora og mas dako og atraso ang Crew kay sa tikasang mga timbangan ug gasoline stations.
Unsay nahimo sa mga buhatan nilang Labios ug Suliva?  Gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga, ang DOE nakasikop og 45 ra ka gasoline stations ug si Suliva nakasakmit og 17 ra ka tikasan nga timbangan.  Si Labios dunay unom ka inspektor sa kapin sa 2,000 ka gasoline stations sa 16 ka probinsiya sa tibuok Visayas.  Si Suliva niangkon sab nga nagnihit ang ilang inspektor.  Lisod sabton nganong inay mangayo og tabang, silang Labios ug Suliva nangugat nga ipabilin ang ilang kainutil.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 28, 2011

Sukol sa kilkil

Mactan-Cebu International Airport--Di lang usa, ni duha, kon dili tulo ka pormal nga reklamo ang gipasaka batok sa mga polis sa MCIA nga gipasanginlang nangilkil.  Gikuyogan namo si Tisha "Inday Tikay" Ylaya aron ma-imbestigar ug masilotan ang abusadong mga polis ug guwardiya nga dugay nang gireklamohan sa publiko.
Nikuyog namo si Marc Ian Almeres sa Juscar Taxi nga nipasangil nga tabangan unta og kulata sa mga polis ug mga guwardiya kon wa pang kadagan.  Nisumiter sab og pormal nga reklamo ang duty manager sa Lufthansa Airlines nga si Armenio Lopez batok sa polis nga gipasanginlang nangilkil sa drayber sa delivery truck sa ilang supplier.

-o0o-

Nakigtagbo namo sa Public Affairs Office silang MCIA General Manager Nigel Paul Villarete, Police Chief Melvin Gayotin ug ubang kadagkoan sa MCIA.  Gihangop nila ang pagbarug ug pagpangisog nilang Inday Tikay ug kaubanan.  Hinaot nga di sila kutob sa pagarpar lang.
Nakapadaghan sa among panon dinhi mao ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) nga gipangulohan ni Vic Sapio.  Nagkuwang ang mga lingkoranan ug naghuot mi sa gamayng buhatan.  Apan mahigalaon ang tigom.  Nagbuwag mi nga malaumon nga masilotan ang mga nangilkil, mabugnaw ang ubang polis ug guwardiya pagsunod sa binuang, mangisog nang MCIA management pagbadlong sa kahiwian ug madasig ang ubang mga biktima pagbarug batok sa pangabuso.

-o0o-

Atubangan nilang Villarete ug Gayotin, giasoy ni Inday Tikay giunsa niya pagkakita ang giingong pangilkil sa polis nga si Rene Conje.  Kinsa nisugat sa taxi nga iyang gisakyan sa parking space sa departure area sa alas-4 sa kadlawon.  Giablihan ni Conji ang pultahan sa front seat sa passenger side ug giingnan ang drayber nga dunay pasahero, bisan taas kaayong linya sa nakaunang mga taxi.  Nituyok siya, giablihan ang pultahan sa drayber ug gibuka ang iyang kamot.  Bisan nagtan-aw si Inday Tikay ug ubang pasahero, mao say iyang gihimo sa sunod nga taxi nga niabot.
Pasiunang pakisusi sa MCIA nagpakita nga si Conje sa Gate 2 nadestino.  Busa way labot sa departure area.  Ug di kadto ang una niyang atraso.

-o0o-

Nadestino si Conje sa Gate 2 tungod sa daghang reklamo batok niya.  Bisan ang ubang polis sa MCIA nangreklamo sa iyang kalihokan.  Nasuspenso na siya sa panahon pa ni kanhi general manager Danilo Augusto Francia.  Ug may laing duha ka kaso nga nag-ung-ong karon batok niya.  Ang pagpakabana ni Inday Tikay mahimong mao nay kinutoban sa iyang raket.
Maayong timaan sa kamatinud-anon sa MCIA pagbaraw sa pangabuso:  Giusab ang ilang complaint form aron mahimo nang ka-notaryohan.  Sa ingon, bisan di makatambong ang biktima sa imbestigasyon, makabarug nang kaso.  Nisaad ang mga abogado sa MCIA nga bisan di magpaila ang complainant motabang sila pagsusi unsa katinuod ang pasangil batok sa mga kawani sa MCIA.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 27, 2011

        Unsay imong Halad?


    Sa makausa pa, mag-abot na sab ang mga tabanganan ug ang mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang.  Atol sa laing hugna sa dakong piyesta sa libreng mga pangalagad.  Ang sunod nga Grand Halad sa Kapamilya himuon karong Nobyembre 12 sa main campus sa Cebu Technological University (CTU) sa M.J. Cuenco Avenue, Dakbayan sa Sugbo.
    Ang Grand Halad sa Kapamilya, nga nahimo nang taytayan nga nisumpay sa labing kabos ug masakitong mga Sugbuanon ngadto sa mga indibiduwal, kahugpongan ug mga kompaniya nga makapagaan sa ilang mga palas-unon, kon di man hingpit nga makahaw-as nila gikan sa pait nga kahimtang.

-o0o-

    Gisuwat ni nako og sayo aron pagdasig sa tanang indibiduwal, kahugpongan ug mga kompaniya nga ganahang motabang sa pagkuyog sa Grand Halad sa Kapamilya.  Aron mas daghan pang kinabuhi ang mahikap.  Napamatud-an sa nangaging mga halad nga mas sayon alang sa katawhan ang pagpamiyesta sa tanang libreng pangalagad sa usa lang ka dapit ug higayon, inay nga magbalhin-balhin sa nag-iyahay, nag-ulhus-ulhos ug nagkatibuwaag nga kalihokan.
    Unsay imong ikatabang?  Ang labing sayon mao ang pagtanyag sa imong katakos, produkto o serbisyo nga way bayad.  Mahimo sang motampo sa pagpamalit ug tambal ug ubang kahimanan sa pagtabang.  O mohalad sa imong panahon isip boluntaryo sa pagduma, pagsakwat sa mga lingkoranan ug lamesa o pagbantay sa kahapsay sa kalihokan.

-o0o-

    Labing gikinahanglan mao ang mga doktor ug nurses nga moatiman sa mga pasyente, mga dentista nga mangibot og ngipon, pharmacists nga manghatag og tambal, mga doktor nga mohimo og minor surgeries, mga doktor nga mosusi sa kahimtang ug mosukod sa grado sa mga mata ug mga tagduma sa nagkalainlaing laboratory services.
    Laing dugokan sa labing daghan mao ang libreng laboratory services nga itanyag sa mga ospital. pribadong mga laboratoryo ug civic organizations.  Gikinahanglan sab kaayo ang pagkaon alang sa gatosan ka mga boluntaryo sa kinatibuk-ang mga serbisyo.

-o0o-

    Mahimo sang motanyag ka og libreng seminar o skills training alang sa labing mapuslanon nga mga natad sa panginabuhi.  O mopaambit sa imong katakos sa pagtupi, pag-masahe, pag-reflex ug ubang mga pangalagad nga way bayad.  O manghatag og pan, juice, ice cream, tubig ug ubang pagkaon.
    Kon gusto kang motanyag og tabang, isip indibiduwal o representante sa kahugpongan o kompaniya, o mosugyot og libreng mga pangalagad nga wa pa namo matanyag sa nangaging mga Grand Halad sa Kapamilya matag Hunyo ug Oktubre matag tuig, palihug tawgi ang among Halad coordinator nga si Cheryll Barrios sa 4221954.  O ba kaha ang DYAB Abante Pa, Bisaya! sa 4221950 ug 4221953.  Mahimo sab nga mo-text ka nako sa 09175903518.  Daghang salamat daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 25, 2011

Pabilo sa rebelyon


Nakapuyo mi sa Mandug, Davao del Sur sa kataposang tulo ka tuig nako sa elementarya.  Akong amahan maoy tagduma sa asyenda ni anhing Ernesto Aboitiz, presidente sa National Power Corp. atol sa pamunoan ni Cory Aquino, nga Muslim ang kasagaran sa mga kawani.  Ang asyenda sa isla sa Batalyon dunay gamayng tugpahanan sa pribadong mga ayroplano sa mga Aboitiz.
Ang luna gitugwayan sa ilang mga baka ug kabayo.  Ang nabungtod nga bahin namungingi sa daghang punoan sa lanzones ug ubang prutas.  Kay tagsa ra mang molili ang mga Aboitiz, gawasnon ming nagbahas-bahas sa asyenda.  Apan napugos mi og biya tungod sa duha ka pagsuway sa mga trabahanteng Muslim pagpatay sa akong amahan.

-o0o-

Ang unang pagsuway mao ang pagguba sa brake sa service jeep sa akong amahan.  Maayo na lang nga iyang nabantayan sa wa pa moabot sa lugsungon nga bahin sa asyenda nga daghang titip nga mga pangpang.  Ang ikaduhang pagsuway mao ang pagbangil og dakong bato sa lisod nga likoanan sa kinailawoman sa lugot taliwa sa duha ka bung-aw.  Nitulipsay ang motorsiklo nga gisakyan sa akong amahan, nga nauban og layat sa bung-aw.  Maayo na lang nga bas ang natugpahan ug wa siya mamatay.
Ang duha ka pagsuway pagpatay sa among amahan gitago gikan namong mga anak.  Diha na mi sultihi sa among mga ginikanan dihang nakahukom nga mobiya mi sa Batalyon sa labing daling panahon.

-o0o-

Sa tago, naglisod mi og tuo sa pasangil.  Among mga kaduwa ug kauban sa klase ang mga anak sa mga trabahanteng Muslim.  Mahigalaon sila ug ilang mga ginikanan.  Gani, gawasnon ming makasud gawas sa ilang mga pinuy-anan, sa pila ka higayon gipakaon pa gani mi uban sa tibuok nilang pamilya.
Gipasabot mi sa Kristiyanos nga mga trabahante nga nasuko ang mga trabahanteng Muslim sa ka-istrikto sa among amahan.  Nga wa managana pagsuspenso sa mga Muslim nga nagsige og kauwahi o palta gyod sa trabaho.  Ganahan ang akong amahan nga mosukol apan ang among inahan nabalaka sa seguridad sa among pamilya.

-o0o-

Pila ka buwan human mi nakabiya sa Batalyon, ug nanikay-sikay sa bag-o namong pinuy-anan sa asyenda sa mga Aznar sa Tabango, Leyte, nisilaob ang gubat tali sa kasundalohan ug sa MNLF ni Nur Misuari.  Nakapasalamat mi sa hilom nga nakalikay sa mas dakong panagsungi.
Sukad niadto, di na maihap ang mga deklarasyon sa gubat sa mga presidente sukad ni Ferdinand Marcos hangtod ni Joseph Estrada.  Apan ang rebelyon sa mga Muslim wa mahilom.  Nilaos nang MNLF apan gipulihan ra sab dayon sa MILF.  Karong hamtong na, nakatugkad ko sa gamot sa kasuko nga nahiagoman sa akong amahan sa Batalyon:  Kumbinsidong mga trabahante nga ila ang yuta ug nga kaming mga day-o way katungod paggawong nila.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 22, 2011

Gugma sa telepono


Karon ang labing tukma nga panahon sa pagbag-o sa imong telepono labi na kon di tihik ang imong budget.  Kay magdungan og paggawas sunod buwan sa labing bag-o nilang mga telepono ang tulo ka higanteng kompaniya:  

• Ang Apple maoy unang nakapaila sa iPhone 4S nga maggamit na sa iOS5 sa bisperas sa kamatayon sa ilang founder nga si Steve Jobs duha ka semana ang nilabay;
• Ang Google ug Samsung nisunod pagpaila sa Galaxy Nexus nga maggamit na sa Android 4.0 karong semanaha; ug
• Ang Nokia ug Microsoft gipaabot nga mopaila sunod semana sa labing bag-o nilang telepono nga maggamit na sa Windows Phone 7.

-o0o-

Ang Android ug iPhone karon ang nagdominar sa kalibotanong merkado sa telepono.  Ang Android maoy nagkontrolar sa 48% sa merkado ug ang Apple maoy nagkupot sa 19%.  Ang Nokia, nga mao untay nagdominar sa daghang katuigan, natagak sa ikatulong luna kay nabiyaan sa panahon ang karaan nilang Symbian operating system.  Nanghinaot hinuong Nokia nga makabawi sa ilang pakig-alyansa sa Microsoft.
Ang Apple maoy nipuli sa Nokia isip labing dakong tigbaligya og telepono sa kalibotan.  Kay sila man ang hingpit nga nagkontrolar sa paghimo ug pagpamaligya sa iPhone.  Lahi sa Google nga igo lang nipaggamit sa ilang Android nga way bayad sa Samsung, Motorola, LG, HTC ug ubang manufacturers.

-o0o-

Unsay kalainan sa mga telepono nga naggamit sa tulo ka OS, ang iOS, Android ug Windows?

• Ang iOS, nga maoy unang namugna, maoy labing paspas ug nindot og desinyo, salamat sa kakutihan nilang Jobs ug kaubanan, apan gisaway nga serado;
• Ang Android labihan kabukas, modawat og USB ug memory cards, apan gisaway nga nagkatag ang desinyo ug hilaw kon itandi sa iOS; samtang
• Ang Windows Phone 7, nga maoy labing bag-o ug wa pang kaggawas, gipasalig nga mas yano ug mas sayon nga gamiton kay sa iOS ug Android.

-o0o-

Ang alas sa iPhone 4S, gawas nga mas gamay ug mas paspas kay sa iPhone 4, mao ang Siri, built-in application nga motubag ug motuman sa bisan unsay imong isulti ug isugo sa telepono.  Ang alas sa Galaxy Nexus, salamat sa labing bag-ong OS nga gitawag og Ice Cream Sandwich (ICS), mao ang mas nindot nga desinyo, mas dakong screen ug mas bag-ong mga teknolohiya, sama sa face recognition nga makapaabli sa telepono pinaagi lang sa pahiyom.

Di barato ang manggawas nga mga telepono.  Busa kitang kasarangang mga konsumidor magpabiling maghupot sa atong karaan ug mas baratong mga telepono.  Apan sa kapulihay makaapil ta pagpili sa nagkasungi nga mga pilosopiya:  Ganahan ka ba og telepono nga imong kasultihan ug higugmaon apan maoy magbuot unsa ray imong mahimo?; o telepono nga imong maggamit pakigsulti sa ubang tawo ug motugot nimo bisan unsay buhaton o pakisayran?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 21, 2011

Barge ni Mike


Sa di pa motuo si Cebu City Mayor Mike Rama sa mga naghunghong niya sa dakong panginahanglan pagpalit og barge aron pagpangolekta og basura sa kadagatan ug kakargahan og mga trak sa bombero pagpawong sa mga sunog sa kabalayan daplin sa dagat, angay siyang pahibaw-on nga gikapoy na ang mga Sugbuanon sa pagpalabi sa mga paukyab kay sa batakang mga pangalagad.
Lisod sabton sa mga magbubuhis nganong way kuwarta pagsulbad sa lapad ug lawom nga baha matag bunok sa uwan apan may kuwarta alang sa beautification, habhab sa Charter Day, gym ug spa services, laag-laag sa ubang kanasuran ug karon pagpalit sa kadudahan-pa-kapuslan-ba-nga-barge.

-o0o-

Dunay mas barato ug mas malungtaron nga mga sulbad sa pagkaanod sa basura sa kadagatan:

• Una, undangon na pag-buldoser ang nagbuntaog nga basura sa Inayawan dumping site ngadto sa dagat, nga gihimo sa City Hall sud na sa daghang katuigan (sa ato pa, ang gobyerno maoy labing dako og amot sa basura nga nakahilo sa mga isda ug ubang katigayonan sa dagat); ug
• Ikaduha, mas epektibo ang higpit nga pagpatuman sa mga lagda nga nagsilot sa pataka nga paglabay sa basura labi na sa mga sapa ug dagat kay sa pag-awhag sa mga boluntaryo pagkuhit sa mga basura nga mas lisod nang makit-an sa ilawom sa kadagatan.

-o0o-

Sakto si Rama nga pangandaman sab ang mga sunog nga mahimong moigo sa kabalayan sa daplin sa dagat.  Apan di makiangayon nga mas pangandaman ang usa o duha ka sunog duol sa dagat kay sa mas daghang sunog sa yuta.  Mahimong mas luwas gikan sa sunog ang mga Sugbuanon kon mamalit og dugang firetrucks kay sa barge.
Mas gamay sab ang gasto kon ipadayon ni Rama ang pagpalapad sa kadalanan sa mga barangay nga naghuot ang kabalayan.  Kon wa nay luna sa dakbayan, bisan sa labing suok ug labing ngilit sa kabaybayonan, nga di maabot sa mga bombero, wa nay panginahanglan sa barge.

-o0o-

Mahimong may sukaranan ang kuwentada ni Rama nga mas dako ang gasto sa dakbayan kon mangabang lang og barge.  Apan angay siyang tambagan nga ang barge di mahimong batobatoan lang duol sa SRP, pauwanan ug painitan ug ipabira lang sa mga barangay tanod kon gamiton na.
Mas maayo tingaling apilon sab niya og kuwenta pilay gasto sa maintenance (ang kanunayng pag-ilis sa mga piyesa nga humok matay-an, tinuig nga pagpintal ug insurance coverage), sa abangan sa pantalan ug pasilonganan ug suholan sa mga tripulante.  Ang barge ni Rama way kalainan sa chopper ug mga ayroplano nga gusto untang paliton nilang kanhi mayor Tommy Osmena niadto:  Mahalon nga mga duwaan sa mga politiko nga wa pa hingpit makapanamilit sa ilang ka way buot.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 20, 2011

             Gasto sa pasingot



        Sakto si Barangay Kapitan George Rama sa Basak San Nicolas:  Kon gusto sa mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nga mag-ehersisyo, apan di sila ganahan nga mokuot sa ilang bolsa kay ang mga magbubuhis maoy pagastuhon, ang dakong kuwarta nga gigahin alang sa pribadong gym mas maayong ipalit og kahimanan sa gym sa Cebu City Sports Center (CCSC).
        Sa ingon, ang mapalit nga kahimanan kapahimuslan sa ubang mga Sugbuanon nga moadto sa CCSC kay di man mahitabo nga magtungkawo ang mga konsehal sa tibuok adlaw ug gabii.  Mapakita pa gyod nila sa katawhan, bisan salida lang, nga niunong sila sa kasarangang mga Sugbuanon bisan sa natad sa ehersisyo.

-o0o-

        Pila ra man sa mga konsehal sa dakbayan ang mag-gym?  Kasagaran nila wa igdungog nga ganahang mag-ehersisyo ug magpasingot.  Mokalit ba lang sila kakugihan karon nga libre nang makagamit sa tanang kahimanan sa gym?  Di ba kaha nga mausik lang ang kuwarta sa mga Sugbuanon alang sa ilang pagdahom?
        Duha ka konsehal ang akong nahibaw-an nga hapit matag adlaw nga mag-ehersisyo—silang Edgardo Labella sa amihanang distrito ug Margot Osmena sa habagatang distrito:  Apan si Labella niduyog sa mga mangadlawon pagdagan sa CCSC, ambot may panahon pa bang moadto sa gym; ug si Osmena dugay nang suki sa laing pribadong gym, ambot ganahan pa bang moadto sa mas layo nga gym.

-o0o-

        Kinsa man ang nagluto sa transaksiyon?  Account executive ba sa gym o usa sa mga konsehal?  Kinsa may maka-komisyon sa kontrata, kon duna man?  Gihatagan ba ang ubang pribadong gym og samang kahigayonan pagtanyag sab sa ilang packages?  Lisod man tingaling kumbinsihon ang mga magbubuhis nga eksklusibo nga supplier ang kinaham nga gym sa mga konsehal.
        Ambot nganong way nakahunghong ni Konsehal Joey Daluz nga ang iyang pangugat pagdupa sa transaksiyon nasukwahi sa kayano ug kamakitawhanon sa nitaliwan niyang inahan.  Mas kuwestiyonable ang transaksiyon tungod sa ilang pagbalibad ni Mayor Mike Rama nga way igong kuwarta ang dakbayan pagtarung sa drainage system.

-o0o-

        Apil sa naigo sa makiangayong panaway ni Kapitan George Rama mao ang iyang ig-agaw nga mayor.  Kay inay bawion ang nahauna niyang mga transaksiyon sa laktod nga pagpangompra og Christmas decors ug makapabusdik sa kaon ug inom sa niaging Charter Day celebration, giaprobahan ni Mayor Rama ang laing nangalisbo nga gasto.
        Hinaot nga bakwion nilang Rama ug sa Cebu City Council ang binuang nga transaksiyon sa di pa moulbo ang kaspa sa mga Sugbuanon:  Nga gisigehan nila og balibad nga way igong pundo pagsulbad sa baha, dagkong libaong ug kahagip-ot sa kadalanan ug kayamukat sa sistema sa trapiko, apan gipaibog sa pagwaldas sa kuwarta alang sa beautification, paglaag-laag sa ubang kanasuran ug bisan sa pag-ehersisyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 15, 2011

Tampi sa Mahiga


Nawanaw, Subangdaku, Mandaue City--Usa ni sa labing grabeng gibahaan sa suba sa Mahiga atol sa kusog nga bunok sa uwan sa tungang gabii niadtong niaging Biyernes, pila ka adlaw sa wa pa ang bagyong Ramon.  Makaabot ka dinhi pinaagi sa pagsud sa gamayng dan sa di pa ang taytayan nga maoy utlanan sa Kasambagan sa Dakbayan sa Sugbo ug sa Subangdaku sa Dakbayan sa Mandaue.
Lapas sa tawo ang giladmon sa baha nga nilungtad og upat ka oras.  Nagsugod paghubas ang tubig sa alas-4 na sa kadlawon sa Sabado.  Wa na hinuon mabag-ohi ang mga molupyo dinhi.  Napasagdan ang ilang kahimtang sa daghan nang katuigan.  Apan mao toy labing dakong baha nga nihasol nila.

-o0o-

Gikuyogan ko sa mga molupyo pagsubay sa suba sa Mahiga, nga maoy nag-uwang sa Subangdaku, ang labing dakong barangay sa Mandaue, ug sa mga barangay sa Kasambagan ug Mabolo sa Dakbayan sa Sugbo.  Gipakita ko nila nga, sukwahi sa pasangil sa mga politiko, di ang kabalayan sa daplin sa sapa ang hinungdan sa pagbaha.
Tuod man, akong nabantang nga usa sa nakatampo sa pag-awas sa sapa matag bunok sa uwan mao ang kamabaw sa pipila ka bahin sa Mahiga, nga natungod sa sunod nga mga sitio sa Riverside, Sapa-Sapa, Ihawan ug Mahayag.  Ang nakamabaw sa sapa di ang basura gikan sa mga molupyo kon dili ang abundang bas ug graba nga naanod sa baha gikan sa bukirang mga barangay.

-o0o-

Labing unang mga molupyo dinhi niingon nga niabot og napu ka metro ang giladmon sa sapa sa ila pang kabatan-on.  Karon, taga tuhod na lang.  Ang orihinal nga riprap pagpanalipod sa ilang kabalayan gikan sa baha nga gitukod ni anhing mayor Boy Cortes, amahan ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes, natabonan na sa naanod nga bas ug graba.
Kataposan nga nipalawom sa sapa pinaagi sa buldoser mao ang mga kanhi kapitan sa Kasambagan nga silang Ian Colina ug Angelo Pepito.  Karong bag-o, wa nay nagtagad.  Maong nimabaw na pag-ayong sapa.

-o0o-

Si Barangay Kapitan Ernie Manatad sa Subangdaku nibanabana nga labing menos P100 milyones ang gastuhon sa pagpalawom sa sapa hangtod na sa baba paingon sa dagat sa Sitio Mahayag.  Pasiunhan ni panlimpiyo karong tuiga ug masugdan na ang dredging sunod tuig.
Masaligon si Manatad nga makumbinser ang gatosan ka pamilya sa duha ka tampi sa sapa sa pagbalhin sa mas luwas nga mga dapit.  Apan niangkon siya nga mas dakong suliran ang paghawan sa dagkong buildings, nga nikawat og luna ug ang uban nitabon gyod gani sa Mahiga, nga gipanag-iya sa dagkong negosyante sa Sugbo ug Mandaue.  Kay pulos titulado ang mga istruktura.  Mahimong kuwestiyunon ang legalidad sa mga titulo.  Apan pila ka tuig ang kumbate sa korte una hingpit nga mahawan ang sapa?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com