Arangkada of Leo Lastimosa for May 8, 2009

              IA H1N1

 

            Nganong si Manny Pacquiao ra man ang giawhag ni Health Secretary Francisco Duque nga di una papaulion sa Pilipinas?  Nganong sa tanang inilang mga Pinoy nga nakataak sa mga nasud nga natakdan na sa makamatay nga kagaw sa hilanat, si Pacquiao ra man ang iyang gidaginot?

            Nganong wa man kaako si Duque pag-awhag ni Pres. Arroyo nga di lang una mobalik gikan sa laing way klarong kapuslanan niyang biyahe sa tungatungang sidlakan hangtod matino nga di siyang kapanakod sa iyang kaugalingong katawhan?  Nganong wa man iapil pagpugong ang mga kongresista nga niabiba sa kadaogan ni Pacquiao sa Las Vegas uban sa kaliboan ka mga manan-away nga mahimong natakdan na?

                        -o0o-

            Way nakapangahas pagpangutana sa World Health Organization (WHO) kon gitugotan ba nila si Duque paggamit sa ilang ngan nga apil sa nitambag ni Pacquiao pagpabilin lang una sa Estados Unidos aron kalikayan ang kahigayonan nga makatabang pagpakatap sa makamatay nga kagaw.  Kon nakaako ang iyang amo paggamit sa ngan sa World Bank (WB) ug International Monetary Fund (IMF), kinsay makapasalig nga wa matakdi si Duque sa giuran-uran na lang nilang kagaw sa pamakak?

            Kon ang tuyo ni Duque mao ra ang pagpaningkamot pagpanalipod sa nasud ug katawhan gikan sa kalibotanong epidemiya, nga nanghapit-hapit man siya sa mga kontrobersiya nga gawas nga wa kinahanglana mahimong makabuong pa hinuon sa ligdong sa kampanya?

                        -o0o-

            Tungod ba kay si Duque dunay laing katuyoan gawas sa pagbadlong sa sakit?  Tungod ba kay sama sa ubang mga sakop sa gabinete nga nanagana nang daan nga di malugwayan ang termino sa ilang amo lapas sa 2010 nangamas na siyang daan og kaiplian kon mapupos na ang malipayon nilang mga adlaw?

            Hinaot makaamgo si Duque nga ang pagpanagang sa makamatay nga kagaw sa hilanat mas mahinungdanon kay sa iyang politikanhong mga ambisyon.  Hinaot nga matagbaw na lang sa headlines nga mamugna sa iyang mga kasayuran mahitungod sa sakit ug di na mangambisyon nga mokumpayot pa mas masilakong kapa ni Pacquiao.

                        -o0o-

            Ug mahimo bang mohunong na silang Duque ug ubang mga mananambal pagtawag sa hilanat, nga nasaypan pagtawag sa Mexico nga "swine flu," isip IA H1N1 virus?  Nag-unang hinungdan nganong mas daghang ganahan nga motawag sa kagaw nga "swine flu" mao nga way kahulogan ang gitanyag nga alternatibo.  Mas hanap paminawon kay sa gisugyot sa European Union nga "novel flu" o sa gisugyot sa Estados Unidos nga "human flu."

            Ang pag-insistir nilang Duque ug kaubanan sa IA H1N1 (alang sa Influenza A) di makahulagway alang sa kinabag-an sa katawhan sa kabug-at sa hulga sa kahimsog.  Wa silay kalainan sa usa ka magtutudlo nga naglutaw nga nangugat pagpasidaan sa mga tinun-an nga "ang sobrang CO2 makadaot sa H2O!"  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 7, 2009

                MAS DAKONG HULGA

 

            Kon ang tuyo sa kagamhanan mao lang ang pagpanalipod sa nasud gikan sa makamatay nga kagaw sa hilanat, nga nagsugod sa Mexico ug paspas nga nikatap sa Estados Unidos, Canada ug ubang kanasuran, himuon niya ang mosunod:

·        Tanggungon niya ang tanang pasahero sa tanang flights sa ayroplano gikan sa mga nasud nga nasudlan na sa kagaw ug buhian lang sila kon matino na nga di makatakod sa lokal nga mga molupyo; ug

·        Did-an sa labing daling panahon ang pagtugpa sa mga ayroplano ug pagdunggo sa mga barko gikan sa mga nasud nga natakdan na sa makamatay nga kagaw.

                        -o0o-

            Apan unsa may kapuslanan kon mapugngan tuod ang sakit apan magkaguliyang sab ang katawhan ug mainutil sab ang nasudnong ekonomiya?  Mao nga kinahanglang balansehon sa kagamhanan ang iyang mga lakang.  Kinahanglang tak-opan ang tanang lutsanan sa kagaw sa paagi nga di hingpit nga mabalda ang inadlawng kalihokan sa mga molupyo.

            Di na hinuon bag-o ang kalibotanong hulga sa kahimsog nga ato karong giatubang.  Gawas sa mas dagkong epidemiya nga nahiagoman sa atong katiguwangan, nasinati na sab sa atong panahon ang SARS (severe acute respiratory system) ug ang bird flu.  Nakalingkawas ang Pilipinas gikan sa maong mga katalagman.  Apan di tungod sa katakos ug kahingpit sa pangandam sa kagamhanan.

                        -o0o-

            Pipila sa buslot sa mga pangandam karon batok sa makamatay nga kagaw sa hilanat nga nabantayan:

·        Gitanggong ang mga gidudahan nga natakdan sa kagaw sud lang sa 24 oras, lahi sa gihimo sa Hong Kong ug ubang kanasuran nga pagtanggong sa mga gidudahan sud sa pito ngadto sa napu ka adlaw nga mao ang incubation period sa kagaw; ug

·        Way klarong listahan sa kaubang mga pasahero kon simbako makaplagan nga nataptan gyod sa kagaw ang mga gidudahan, nasobrahan ang pagsalig nga tumanon ang tugon nga magpahiling dayon sila kon motaas ang temperatura ug maglain ang ilang paminaw.

                        -o0o-

            Ang makamatay nga kagaw sa hilanat di ingon ana kakahadlokan nga di na ta manggawas sa atong mga pinuy-anan, di na manrabaho ug likayan na nato nga morang mga sanglahon ang atong mga silingan.  Ang kagaw kon moabot na man gyod sa atong nataran di masagang pinaagi sa taphaw nga mascara ni mahudlat sa usa ka milyon ka kapsula nga wa pa masuwayi kon magsilbi ba batok sa kagaw nga karon pa nailhi.

            Makatabang sa tanang hingtungdan kon magpadayon sa atong naandang kalihokan—sa atong naandang pagpanlimpiyo sa atong kaugalingon, naandang pagpanghunaw sa kamot ug naandang pagtabon sa atong baba kon moubo ug moatsi.  Mas daghang nangamatay tungod sa kahugaw sa atong palibot ug sa pagkagusbat sa atong kalikopan.  Mas daghang nakalas tungod sa katimawa sa kinabag-an ug sa pagpabaya sa kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 6, 2009

              HALAD SA LILOAN

 

            Nahingpit nang pangandam alang sa dakong piyesta sa mga pangalagad tibuok adlaw karong Sabado.  Ang Halad sa Kapamilya sa Liloan ipahigayon sa Liloan Central School sa Liloan, amihanang Sugbo.  Lain ning hinugpong proyekto sa lungsod sa Liloan, DYAB Abante Bisaya ug ABS-CBN Cebu.

            Gipasalig ni Mayor Duke Frasco sa Liloan nga ang tanang pangalagad bukas di lang alang sa taga Liloan kon dili alang sab sa kasilinganang mga lungsod ug mga dakbayan.  Dayag ning kalig-onan nga ang iyang batan-ong liderato nakatugkad sa labing dinalian nga mga panginahanglan sa mga molupyo ug busa nakigtambayayong siya sa nagkalainlaing buhatan sa kagamhanan ug kahugpongan sa pribadong sektor pagtabang nila.

                        -o0o-

            Nga mao ang sukaranan sa Halad sa Kapamilya, sa iyang padayong paglambo sa nangaging katuigan.  Nagsugod ni isip tinuig nga kalihokan, hangtod nga nahimong kaduha matag tuig, ug karon nahimo nang hapit matag buwan tungod sa pakigtambayayong sa local government units.  Ang Liloan maoy ikatulong LGU nga nagpasiugda og Halad, sunod sa Sibonga ug Dalaguete sa habagatang Sugbo.

            Masaligon ko nga ang kamanggihatagon nilang Mayor Frasco manakod sa uban pang lokal nga mga opisyal sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan.  Sa ingon, mas daghan, mas subsob ug mas dagko pang mga Halad ang mapasiugdahan ug mas daghan pang mga kinabuhi ang mahikap ug mga pangandoy nga makaangkon og katumanan.

                        -o0o-

            Nag-una sa mga pangalagad nga kapahimuslan atol sa Halad sa Kapamilya sa Liloan:

·        Local ug Overseas Job Fair nga magtanyag og kaliboan ka kahigayonan sa trabaho sa Sugbo ug ubang kanasuran sa kalibotan; ug

·        One-Stop Shop sa mga pangalagad sa Department of Foreign Affairs (mobile passporting), National Statistics Office (paghikay sa mga dokumento nga makuha sud sa tulo ka adlaw ug gitangtang ang patong nga bayranan sa munisipyo), Land Transportation Office (drivers license, rehistrasyon sa mga sakyanan, drug ug smoke emission tests), Pagibig (paghikay sa mga aplikasyon, pagtubag sa mga pangutana sa housing loans ug pagpasakop sa mga indibiduwal o mga kompaniya ug Dole (hinabang alang sa mga mag-uuma, mangingisda, kababayen-an ug kabatan-onan).

                        -o0o-

            Duna say mga pangalagad sa CSCST Main Campus (paghimo og sabon panglaba ug panghugas, chorizo, pagkuha sa bukog sa bangus, refrigeration ug pag-ayo sa mga sakyanan), Tesda (pag-ayo og cellphones, gas welding demonstration, bartending seminar ug libreng masahe) ug Municipal Agriculture Office (libreng kapon ug bakuna sa mga iro, iring ug ubang kahayopan ug libreng seedlings).

            Duna say libreng tupi, reflex ug manicure; libreng pagkaon, toothbrush, toothpaste ug mga duwa sa mga bata; libreng konsultasyon ug notaryo sa mga abogado sa Liloan; libreng konsiyerto ug mga kalingawan alang sa mga batan-on; rehistrasyon sa mga botante sa Comelec; ug libreng pagtudlo og eskrima.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 5, 2009

              POLITIKA NI PACMAN

 

            Duha ra ka hugna ang gikinahanglan ni Manny Pacquiao sa pagpukan ni Ricky Hatton sa Britanya sa ilang sangka sa MGM Grand sa Las Vegas.  Apan ang iyang pagbansaybansay niabot og kapin sa duha ka buwan.  Ug mas taas ang panahon sa kinatibuk-an niyang pangandam alang sa halandumon nga sangka.

            Mahimong nakaamgo si Pacquiao nga samang pangandam ang gikinahanglan sa sunod niyang pagdagan pagka kongresista.  Nagtukod na siyag politikanhong partido.  Ang People's Champ Movement, kansang petisyon pagparehistro nadawat sa Comelec niadtong Disyembre ug mahimong maaprobahan sa mosunod nga mga adlaw, mopadagan og lokal nga mga kandidato alang sa General Santos ug Saranggani.

                        -o0o-

            Nitakdo ni sa pag-insistir ni Pacquiao nga sa pagbukas sa ilang sangka ni Hatton usbon ni Michael Buffer ang iyang pinuy-anan gikan sa GenSan ngadto sa Saranggani, ang pinuy-anan sa iyang asawang si Jinkee diin nagparehistro na siya isip botante.  Wa sab tagoa ni Pacquiao ang iyang tinguha pagpapili pagka kongresista sa nagbinugtong nga distrito sa lalawigan.

            Karon pa lang gani, matataw na nga mas andam si Pacquiao kay sa una niyang pagdagan niadtong 2007.  Mahimong way sukaranan ang pasangil sa iyang mga kaatbang nga kon mohinayak gihapon pagdagan mora siyang boksidor nga mokatkat sa ring nga way bisan gamay nga pangandam.

                        -o0o-

            Si Pacquiao morang boksidor nga human napilde nagsusi nganong naparot ug unsay mahimo aron di na masugamak sa sunod nga sangka.  Mao ning pipila ka leksiyon nga iyang nakat-onan:

·        Di siyang kapiog sa politiko samang Kongresista Darlene Antonino-Custodio nga gawas nga gawas nga may gamhanang makinarya pinangga pa gyod sa katawhan, mas sayon nga hagiton ang nasiak nang makinarya sa mga Chiongbian sa Saranggani; ug

·        Bisan pila ka milyon ka pesos ang isabod sa matag tapok nga malabyan sa iyang kampanya di kapaabot si Pacquiao nga isuwat nilang iyang ngan sa balota kon wa siyay makinarya nga molista, mohakot ug mopahinumdom nga ilang boto, di iyang kumo, maoy makapalingkod niya sa kongreso.

                        -o0o-

            Mas mahinungdanong pangutana kon makadaog ba si Pacquiao:  Unsa may iyang mahimo isip representante sa Saranggani sa bay balaoranan?  Di ba siya mahisama sa uban nga dali rang lamyon sa kurakot nga sistema tungod sa kadangog sa pork barrel ug ubang tentasyon?

            Panahon ray makatubag sa mga pangutana.  Apan kon pasikaran ang pagka wa niya mausab bisan sa dakong katigayonan, ang kasingkasing ni Pacquiao naa sa tukmang dapit.  Di siya mahimong mamoksing hangtod sa hangtod.  Ug kon mangangkong representante sa mga kabos ang bayaw ni Pres. Arroyo, nganong di man si Pacquiao nga nakapangarga sa pantalan ug nakatug sa kadalanan niadto?  Alang ni Pacquiao mas maayong alternatibo ang kongreso kay pagsunod sa kaalaotan sa iyang katagi-GenSan nga si Rolando Navarrete.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 4, 2009

              KUMO NI PACMAN

 

            Sa kapaspas sa kumo ni Manny Pacquiao, o tungod ba sa kaluya na sa akong mata, sa slow motion na nako naklaro giunsa niya pagpatumba si Ricky Hatton kaduha sa unang hugna ug sa kataposang higayon sa ikaduhang hugna.  Wa ko mag-inusara.  Si Hatton wa sab kahibawo diin gikan ang kumo nga nakaigo niya.  Wa hinuon siya motino hain sa mosunod:

·        Ang right hook nga nakasunggo sa iyang ilong ug nakapalamba niya sa unang higayon sa unang hugna; o

·        Ang left hook nga nakaigo niya samtang naapiki sa pisi ug nakapatumba niya sa ikaduhang higayon; o

·        Ang hana nga tuo nga pasiuna lang diay sa makalilisang nga left hook nga nakawingig sa iyang apapangig ug nakapatug niya.

-o0o-

            Mahimong ang gipasabot ni Hatton mao ang dul-an sa duha ka gatos ka mga kumo nga gipabaha ni Pacquiao sa mubo kaayo nilang sangka.  Sud lang sa kapin sa lima ka gutlo, nakabuhi si Pacquiao og 127 ka kumo, nga 73 ang nakaigo (57%).  Si Hatton nakahimog 78 ka kumo, nga 18 ray nakaigo (23%).  Si Pacquiao nakahimo sa bog 65 ka power punches itandi sa kang Hatton nga 16.

            Si Freddie Roach maoy nipasabot sa ubang mga nahitabo sa sangka nga mahimong wa dayon nato makita:  Bistado na nilang baraha ni Hatton—mohana siya sa di pa mosukmag ug ganahan kaayong molabay og right hook, ug mao ra gyod ni iyang paagi sukad pa niadto—maong wa maglisod paglikay, pagsagang ug pag-atake niya si Pacquiao.

-o0o-

            Si Floyd Mayweather Sr., ang trainer ni Hatton nga nakapasuko pag-ayo sa fans ni Pacquiao tungod sa lahap niyang mga panganti, sobra pa sa nibakwi sa iyang mga pagdayeg ni Hatton pinaagi sa pagmakmak sa iyang kaugalingong boksidor:  Si Hatton way depensa, di kamaong mosibog human manukmag, nibalik siya sa karaan niyang taktika, mirisi niya.

            Nagkauyon silang Roach ug Mayweather Sr. nga angay nang moretiro si Hatton.  Matod ni Mayweather Sr. di nang kabawi si Hatton human napakatug ni Pacquiao.

-o0o-

            Nakakita sa hingpit nga pagkausab ni Pacquiao ngadto sa pagka labing takos nga boksidor sa planeta ang naglungutlungot nga sunod nga makigsangka niya—si Floyd Mayweather Jr., nga mobalik pagkatkat sa ring batok ni Juan Manuel Marquez karong Hulyo.

            Apan gibutyag ni Roach ang babag sa panag-abot sa duha:  Timbang.  Niinsistir si Mayweather Jr. nga magsangka sila sa 147 pounds.  Samtang si Pacquiao mas ganahang magpabilin sa 140 pounds.  Matod ni Roach mas dako ang kahigayonan nga sunod nga ikasangka ni Pacquiao si Shane Mosley sa Estados Unidos o si Miguel Cotto sa Puerto Rico.  Masaligon si Roach nga si Pacquiao makapilde ni bisan kinsa—ning higayona sa iyang pamoksing—uban sa lisod iphon ug sagngon niyang mga kumo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 3, 2009

            SUBA

 

            Ang isla sa Batalyon sa lungsod sa Mandug sa lalawigan sa Davao del Sur, bisan gilibotan og dakong suba nga mosangko sa Bangkerohan sa Dakbayan sa Davao, nihit og tubig.  Apan ang mga molupyo wa maglisod sa ilang inadlawng panginahanglan sa tubig.  Sa mga buwan sa tuig nga tinguwan, mag-awas ang dagko nilang mga tangke sa tubig gikan sa uwan nga masawod sa mga sandayong.  Sa mga buwan nga ting-init, magbangag lang sila sa daplin sa suba ug makakuha na og luwas nga tubig mainom.

            Labihan katin-aw sa suba sa kasagarang mga buwan sa tuig nga ang mga bata ug ilang mga ginikanan nakakita og way kinutobang kalingawan sa pagpangaligo ug pagpanakayan.

-o0o-

            Apan dunay mga buwan sa tuig nga makalilisang ang baha sa suba.  Lubog ang tubig, mga troso nga mangaanod ug mga sakayan mangalunod.  Di luwas ang pagtabok.  Maong molibot ang mga molupyo sa pikas tumoy sa isla aron makatabok sa lungsod alang sa panginabuhi sa mga dagko ug pagtungha sa mga bata.

            Segun sa katiguwangan, di motin-aw ang suba hangtod nga makalamoy og kinabuhi.  Tuod man, tungod ba kaha kay uhaw sa dugo gyod ang suba o tungod lang sa kayam-angan sa pipila, may igdungog gyong mamatay matag baha—kasagaran sa mga patayng lawas mabangalan sa Bangkerohan.

-o0o-

            Ang akong amahan nagdumili pagtahan sa kabangis sa suba.  Nagpahimo siya og dakong bangka nga makasungasong sa baha.  Sa ingon di hingpit mainutil ang kalihokan sa isla kon magdaot ang panahon.  Akong amahan man guy nagduma sa asyenda sa banayng Aboitiz sa Batalyon pila na ka dekada ang nilabay.

            Sa adlaw sa pagpalutaw sa bag-ong Bangka, nagpaihaw ang akong amahan og ugis nga manok ug baboy.  Gipakaon niya namo nga way asin.  Wa siya mahadlok sa suba apan nitando sa pasidaan sa tambalan nga mao ra say tighimo sa bangka nga mas dako ang kadaot kon sukwahion ang timpla sa mga engkanto.

-o0o-

            Dayong biya namo sa Batalyon, nabatyagan sa akong amahan nga mas seryuso ang iyang mga kaatbang kay sa mga engkanto ug baha sa suba.  Nakadawat siya og daghang mga hulga gikan sa mga kawani sa asyenda nga lain ang relihiyon tungod sa higpit nga pagpatuman sa mga lagda sa kompaniya.

            Dihang gibangilan ang iyang agianan ug nahagbong ang gisakyang motorsiklo sa lawom nga bung-aw, wa nang kabalibad ang akong amahan sa pagpamugos sa akong inahan nga mobiya na mi sa isla.  Pila ka buwan human sa among pagbiya, niulbo ang rebelyon sa MNLF sa Mandug ug kasilinganang mga dapit.  Wa koy tinguha pagbalik sa isla.  Apan matag karon ug unya di kapugong paghanduraw tin-aw pa bang suba, bangis ba gihapong baha ug may labot bang mga engkanto sa mga bangka.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 2, 2009

              WA PA KALINGKAWAS

 

            Niangkon si Labor Regional Director Elias Cayanong nga di pa gyod matino nga nakalingkawas na ang Pilipinas gikan sa labing lisod nga bahin sa kalibotanong krisis sa ekonomiya.  Matod ni Cayanong samtang may mga kompaniya nga inanay nang nahibalik sa ilang naandang operasyon, way makapaneguro hangtod kanus-a ni kutob.

            Nipasabot si Cayanong nga nakapahimus ang Sugbo sa hukom sa pipila ka mga kompaniya pagtak-op sa ilang operasyon sa ubang bahin sa kalibotan ug gitingob ang ilang patigayon dinhi sa Sugbo.  Apan tungod sa kalawom ug kalapad sa krisis, nitataw si Cayanong nga ang kadagkoan sa kompaniya mismo wa mahibawo makalahutay ba sila kon padayon ang pagluya sa kalibotanong ekonomiya.

                        -o0o-

            Sa nagkalainlaing dapit nga akong naduaw tungod sa pakiglambigit sa local government units sa nagkalainlaing kalihokan pagtabang sa mga molupyo pagsagang sa krisis, nabatyagan sa mga mamumuo ug ubang nagkalisudlisod nga mga hut-ong sa katilingban ang mga hinabang sa mga buhatan sa kagamhanan, labi na sa Departamento sa Pamuo.

            May mga mangingisda nga nakadawat og hinabang nga ikapamalit og pukot, may kababayen-an nga nakadawat og tampo sa ilang ginagmay nga patigayon, may mga kooperatiba nga nakadawat og tseke alang sa dugang mga benepisyo sa ilang mga sakop ug, labaw sa tanan, may mga mamumuo nga nataktak tungod sa krisis nga nakapahimus sa libreng pagbansay-bansay aron makahupot og bag-ong katakos.

                        -o0o-

            Nagpabiling madasigon ang mga aplikante nga nisalmot sa local ug overseas job fair atol sa Adlaw sa Pamuo.  Sa Overseas Job Fair nga gipasiugdahan sa Dakbayan sa Sugbo sa Abellana National School, kaliboan ka mga mamumo, kasagaran nila naghupot og taas nang kasinatian sa panrabaho, ang nangaplay alang sa 20,000 ka kahigayonan sa trabaho sa nagkalainlaing kanasuran sa kalibotan.

            Sa gawas sa gym, gipahigayon sab ang "Tabo sa Mamumuo," proyekto sa Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB) nga namaligya sa baratong bugas, sardinas, pagkaon ug ubang mga produkto.  Sa classrooms gihimo ang one stop shop sa mga pangalagad sa Department of Foreign Affairs (DFA), National Statistics Office (NSO) ug National Bureau of Investigation (NBI).

                        -o0o-

            Gawas nga mas sayo nga niabot mas daghan pa gyod ang uwan karong tuiga kon itandi sa nangaging katuigan.  Gitumbok ni Pagasa Mactan Director Oscar Tabada ang global warming nga maoy hinungdan sa di masabot nga pag-usab-usab sa panahon.

                        Bisan si Kapitan Ernesto Nillama sa MV Dona Rita Sr. sa Gothong Southern Shipping Lines nahibung sa pagdagko sa bawod sa dagat.  Si Nillama nga kapin na sa tulo ka dekada nga nagduma sa nagkalainlain nga mga barko dinhi sa Sugbo ug sa ubang bahin sa nasud nitandi sa mga bawod sa una nga mora rang elementarya ug high school; apan karon mora nang kolehiyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for May 1, 2009

              PABUROT SA FLU

 

            Wa pa gani matino sa Mexico ang sinugdanan sa makamatay nga flu virus, wa pa gani mahibaw-i sa Estados Unidos ug ubang natakdan nga mga nasud unsaon pagbaraw ang kagaw, ang Pilipinas duna nay tambal batok sa misteryuso nga sakit.  Apan inay pasidunggan ang kadagkoan sa DOH sa giilang labing kurakot nga nasud sa Asya sa ilang kaandam, nakatimaho og komisyon ang tanang hingtungdan.

            Diin gikan ang 610,000 ka kapsula sa Tamiflu?  Ang 500,000 gikan sa usa ka higanteng kompaniya sa lana.  Ang WHO nisaad sab og dugang 10,000 ka kapsula.  Bisan wa pay ebidensiya makasagang bang Tamiflu sa bag-ong kagaw, ang DOH mogahin og P10 milyones pagpalit og dugang 100,000 ka kapsula.  Gusto ba gyod tang manalipod, o sama sa naandan magpahimus na sab, sa kahimsog sa katawhan?

                        -o0o-

            Labing bag-ong simbolo sa higanteng eskandalo sa pangurakot sa Pilipinas:  Si Jun Lozada nga maoy nagbisto sa multi-milyones dolyares nga kahiwian sa NBN-ZTE deal, nga nisangpot sa pagkakanselar sa proyekto, nabilanggo; samtang ang iyang mga gilambigit sa anomaliya nagpabilin sa gahom ug nagpadayon sa naandan nilang kalihokan.

            Samtang ang mga kaso batok ni Lozada paspas nga nakairog ug hingpit na karong nakapaapiki niya, sa iyang asawa ug sa gagmay nilang mga anak, ang mga kaso batok nilang First Gentleman Mike Arroyo, kanhi Comelec chairman Benjamin Abalos ug kaubanan naungot sa buhatan sa Ombudsman, hingpit nga gilawalawaan ug hapit na makalimtan.      

                        -o0o-

            Mas molambo ug mapalapdan ang Kapamilya Relief Campaign alang sa mga biktima sa katalagman sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan tungod sa napormalisar nga panagtambayayong sa ABS-CBN Cebu ug Gothong Southern Shipping Lines.  Hagbay rang nipaluyo ang kompaniya sa nangagi namong pagtigom og mga hinabang apan gahapon napirmahan na gyong kauyonan nga nagtakda sa mosunod:

·        Magpahuwam ang Gothong og duha ka container vans ngadto sa ABS-CBN Cebu;

·        Motabang ang Gothong sa paghakot sa relief goods gikan sa donation centers ngadto sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex; ug

·        Makabutang ang ABS-CBN Cebu og donation boxes sa mga barko ug mga buhatan sa Gothong sa nagkalainlaing bahin sa nasud.

                        -o0o-

            Karong napirmahan nang kauyonan sakay sa MV Dona Rita Sr. sa Gothong atol sa Kapamilya Media Forum sa DYAB Abante Bisaya ug SkyCable, ang duha ka container vans maoy makatapak sa dakong haw-ang sa kampanya pagtabang sa mga biktima sa katalagman:

·        Magsilbi silang pundohanan sa relief goods nga among matigom gikan sa manggihatagon nga mga Sugbuanon;

·        Maggamit sab sila paghakot sa relief goods ngadto sa mga dapit nga nahitaboan sa katalagman ug nahimutangan sa mga biktima; ug

       *  Sila say kargahan sa relief goods alang sa kasilinganang mga lalawigan nga tabukon og dagat sakay sa mga barko sa Gothong.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 30, 2009

              TAGHAP SA LANA

 

            Basaha ni ug hilak.  Ang kadagkoan sa Department of Energy (DOE 7) wa pang kakita, bisan kalili na lang, sa mga libro sa panalapi sa mga kompaniya sa lana.  Apan wa ning kapugong nila sa pagpasalig nga way pagpaburot sa ginansiya nga ilang namatikdan sa ilang pagsusi sa nagkalainlaing gasoline stations sa Sugbo, Bohol, Siquijor ug Negros Oriental.

            Kon maong wa silang kalili sa book of accounts, giunsa man nila pagkahibawo nga wa mopaburot sa ilang ginansiya ang mga kompaniya sa lana lapas sa 15% nga tubo nga, segun sa DOE 7, maoy labing dakong ginansiya nga gitugot sa oil deregulation law?

                        -o0o-

            Sa ato pa, ang tanang pasalig nga giluwatan sa DOE 7 gipasikad lang sa banabana.  O sa pasalig sa mga kompaniya sa lana nga, tungod sa kagawasnon sa merkado ug malambuong kumpetinsiya, makiangayon ang presyo nga ilang gipahamtang sa ilang mga produkto sa lana.

            Kanus-a man sila magsugod sa pagtuman sa ilang trabaho?  Kay samtang gawasnon ang mga kompaniya sa lana ubos sa oil deregulation law sa pagpasaka sa ilang presyo sa way pagpananghid sa kagamhanan ang DOE maoy gitahasan sa pagsusi unsa kamakiangayon ang presyo nga ilang gipahamtang.  Ug unsaon man pagtino sa DOE ang kamakiangayon sa lokal nga presyo sa lana kon human sa daghang katuigan sa pagarpar wa pa man gyod diay makapangahas pagsubli sa book of accounts sa mga kompaniya sa lana?

                        -o0o-

            Ang kadagkoan sa DOE 7, dihang gipangutana nganong mas taas ang presyo sa krudo ug gasolina dinhi sa Sugbo kon itandi sa ubang mga lalawigan sa Luzon ug Mindanao, niluwat sa mosunod nga katin-awan:  "Mas mahal ang abangan sa mga luna sa Sugbo nga nahimutangan sa mga oil depots kay sa mga luna nga nahimutangan sa mga oil depots sa Luzon ug Mindanao."

            Tinuod tingaling mas mahal ang mga luna sa Sugbo kay sa Mindanao.  Apan lisod tuohan nga mas barato ang abangan sa mga luna sa Metro Manila.  Maong dangop dayon ang DOE 7 sa karaan nilang lusot:  Mas dako ang gasto pagda sa lana dinhi sa ato.

                        -o0o-

            Opisyal sa kagamhanan nga mao pay pag-abot gikan sa Davao nipahibawo nako sa iyang kahibung:  Ang presyo sa krudo sa Davao mas ubos og P4 kay sa mga presyong gibungat sa gasoline stations dinhi sa Sugbo.  Maong gitawgan dayon namo si DOE 7 Director Antonio Labios aron pangayoan og katin-awan.

            Matod niya:  "Mas daghan ang bag-ong oil players sa Davao nga tungod sa ilang kaggamay di pa kaayo dako og overhead expenses, maong nakapaubos pag-ayo sa ilang presyo, nga ang higanteng mga kompaniya sa lana, ang Petron, Shell ug Chevron, way laing kapilian gawas sa paglaslas sab sa naandan unta nilang mga presyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 29, 2009

      INHUSTISYA SA BABOY

 

          Duha ka semana human nahibaw-i ang pagkatap sa sakit, wa pa kahatag ang kagamhanan og tambal sa mga kabanay sa namatay.  Wa pa sab matino diin nagsugod ang sakit o giunsa ini pagkatap.  Ug samtang giawhag sa kagamhanan ang mga molupyo nga nakabatyag nga masakiton sila sa pag-adto sa mga tambalanan, ang mga gipanghilantan nangreklamo nga ang mga kawani sa ambulansiya nangahadlok nga mokupot ni mopasakay nila.

          Sa di pa magsakit ang imong dughan, di ang kagamhanan sa Pilipinas maoy gipasabot ning balita sa nagpabiling misteryuso nga pagkatap sa swine virus.  Kon dili ang Mexico.  Apan pangilogan tang maghunahuna nga di lagyo ang mga panghitabo sa ilang nasud ug sa ato.

-o0o-

          Ang health secretary niangkon nga wa silay katakos sa pagduaw sa mga pamilya sa mga nangamatay sa sakit.  Sa ato pa, ang mga mananambal wa pang kasugod og tambal sa mga molupyo nga maoy labing nameligro nga natakdan sa sakit, ug maoy labing dakog kahigayonan sa pagpakatap sa kagaw.  Nagpasabot sab nga ang mga mananambal wa pang kahibawo giunsa pagkasakit sa mga biktima—nga maoy yawe sa pagsabot giunsa pagsugod sa epidemiya ug unsaon ni pagpakgang.

          Ang inutil nga health secretary di si Francisco T. Duque III kon dili si Jose Angel Cordova sa Mexico.  Apan gilok hunahunaon ang kamanagsama nilang Duque ug Cordova:  Ang way kukauwaw nga pagpangita og lusot sa kapakyas pagpanalipod sa kahimsog sa katawhan.

-o0o-

          Molupyo sa usa ka lungsod nitiyabaw nga way nakahatag niya og tambal usa ka semana human ang iyang bana namatay tungod sa hilanat ug kahuyang sa baga nga napamatud-an sa laboratoryo nga swine flu.  Way nisusi sa iyang bay, way nangutana giunsa pagkasakit sa iyang bana ug way nisusi sa mga baboy sa ilang mga silingan.   Ubang mga pasyente nangreklamo nga wa sila atimana sa duha ka tambalanan—ang una kay wa silay kuwarta ug ang ikaduha kay puno nang tambalanan.

          Ang lungsod di Lamitan sa Sulu.  Kon dili sa Xonacatlan, kasadpan sa Mexico City.  Apan way kalainan ang pagpabaya sa mga kagamhanan sa ilang nasud ug sa ato mahitungod sa panglawas sa katawhan.

-o0o-

          Ang Departamento sa Agrikultura sa Mexico nipasalig nga way tilimad-on sa swine flu sa mga baboy sa mga umahan sa bisan asang bahin sa nasud.  Kon di pa tungod sa 81 nga nangamatay ug 1,400 nga na-ospital tungod sa swine flu, hapit na lang moingon ang Mexico nga way angayng kabalak-an ang ilang katawhan.

          Mao sab ra ba nay linya sa DA ug DOH sa Pilipinas.  Mahimo hinuon nga tinuod ang ilang pasalig nga luwas ang atong mga baboy.  Kay ang kagaw wa maggikan sa baboy.  Busa mas angayng tawgon nga human flu.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 28, 2009

              DUWA SA YAWA

 

            Kon madayon ang piniliay sunod tuig, duna ka na bay napilian nga ipuli ni Pres. Arroyo?  Makasalig ka bang Senador Manny Villar nga gipasanginlang nidoble pagsukip og P200 milyones alang sa proyekto nga makatabang sa iyang pribadong patigayon?  Makasalig ka bang Senador Mar Roxas nga lisod tuohan nga naatlan lang pagpahibawo sa iyang pagpakasal sa banggiitang magsisibya nga si Korina Sanchez samtang nagkaduol nang piniliay?

            Mosugal ka bang mobalik si kanhi presidente Joseph Estrada o si bisan kinsang iyang paluyohan?  Mosugal ka bang Bise Presidente Noli de Castro, Senador Richard Gordon, o MMDA Chairman Bayani Fernando nga wa kabadlong busa kuyawng mopadayon sa kahiwian sa nangalisbong pamunoan?

-o0o-

            Ang kakuwang og kapilian sa ipuli niya maoy labing dakong alas ni Pres. Arroyo.  Nga iyang gipahimuslan pagbaraw sa mga pagsuway pagpalagpot niya.  Nahibawo si Arroyo nga ang tanang pasangil sa kahiwian batok niya di kadut tungod sa "kamabulukon" sa iyang mga kaatbang.  Unsaon man tuod nimo pagtuo ni bisan kinsang mangangkon nga nasilag sa pagpangawkaw apan nisikit ni Erap?

            Mahimong di makiangayon ang mga pasangil batok nilang Villar ug Roxas.  Nga kon magkahiusa tinong mopukan ni bisan kinsang itugpo ni Arroyo sa 2010.  Apan ang sayong pangampanya ginamit ang gibanabanang binilyon na ka pesos nga pundo nagmatuod nga di sila managana paglapas sa mga lagda kon mohaom sa ilang ambisyon.

-o0o-

            May sukaranan sab hinuon ang pangangkon nga si bisan kinsa sa mga nangambisyon sa 2010 mas maayo kay ni Arroyo.  Kinsa tungod sa kalapad sa iyang gahom ug kadako sa iyang puntil wa nay bisan gamay na lang lama sa kaikog ni kauwaw sa pagpahimus sa gahom.  Maong si bisan kinsang mopuli di sama kakublan ug labaw nang di sama kalig-on sa pagduso sa bisan unsa niyang tinguhaon.

            Ang suliran sa pagpangita sa sunod nga lider kanunayng mapandol kon mangita tag anghel nga mohaw-as nato gikan sa gahong sa kaalaotan nga ato karong nalubngan.  Gawas nga way pak-an sa atong mga politiko, way bisan usa nilang kamaong magmilagro.

-o0o-

            Makabasol ka ba nako nga nagdumili pagparehistro alang sa bisan unsang piniliay sukad sa dekada 80?  Kumbinsido ko nga ang tinuorayng kausaban di magikan sa mga balota, salamat sa kahuyang sa kinabag-an sa katawhan pagsukol sa magbaha nga kuwarta atol sa kampanya.

            Ang tinuorayng kausaban manukad sa pagpalig-on sa katawhan pagsukol sa paugat sa mga politiko atol sa piniliay ug labi na sa paglingkod nila sa gahom.  Mahimo lang ni kon di ka kabahin sa way kinutoban nga duwa sa yawa sa pag-ilis-ilis sa mga dagway apan managsama ra gihapon nga mga sungayan.  Kay kon moapil, sa di ka pang kahimo og bisan unsang makahuloganong kausaban, lamyon ka una.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 27, 2009

                   HINIKAWAN SA KALAMBOAN

 

       Sitio Private, Mantalongon, Dalaguete, Cebu—Nagpabilin nga masulub-on ang mga agianan dinhi ug sa ubang mga umahan sa gitawag nga "vegetable basket" di lang sa Sugbo kon dili sa tibuok tungatungang Kabisay-an.  Labihang lisora ang pagtungas dinhi.  Wa pa gani ming kaabot sa mas hilit nga mga umahan sa Dalaguete ug kasilinganan nga mga lungsod sa habagatang Sugbo.  Wa pa gani mi magkabiba og mga utanon ug mga lagutmon ug may tarung pa ming mga sakyanan.

Unsa kaha intawon kalisod alang sa mga mag-uuma ang paghakot sa bug-at nilang mga abot sakay sa habalhabal, karomata, balsa, o
magbaktas lang agi sa titip ug libaungon nga kadalanan?
               -o0o-
       Maglisod ko pagtuo nga human sa way kinutobang pagarpar sa atong mga politiko pagpasidungog sa mga mag-uuma sa Dalaguete tungod sa dako nilang tampo pagpalambo sa suplay sa pagkaon ug sa lokal nga ekonomiya sa Sugbo ug sa rehiyon, padayon nga gipasagdan ang usa sa ilang batakan nga panginahanglan--ang tarung ug luwas nga agianan gikan sa ilang mga umahan ngadto sa kamerkadohan.

Pagpabaya ba diay sukli sa ilang kakugi?  Ulug-ulog ba lang diay ang
ganti sa ilang pagtukaw ug paningkamot pagtikad sa ilang panginabuhi
ug kaugmaon?  Pila na ka saad ug pasalig sa panabang, sa kapid-an na
ka mga tagduma nga nagbanus-banos pagtungkawo sa gahom, ang gipakyas ug nasiyam-siyaman na lang wa pa gyod matuman?
               -o0o-
       Si Mayor Andrade Alcantara sa Dalaguete gipasaligan ni Kongresista Pablo Garcia sa ikaduhang distrito sa Sugbo nga masemento sa DPWH ang dan paingon sa Mantalongon sa di pa matapos ang iyang termino.  Wa hinuon tinoa ni Garcia unsa nga termino—ang iya bang una nga mapupos na sunod tuig, o magpasubli pa siya alang sa ikaduha ug ikatulo.

          Naagian tuod namo ang sementado nang kabahin sa dan.  Apan dako pa kaayong kuwang.  Ang labing dakong bahin nagpabilin nga batuon, libaungon ug langay kaayong latason.  Hinaot nga matuman na gyong labing bag-ong saad nga giluwatan.

-o0o-

          Unsa man diay gihimo sa nangaging mga tagduma nga gipulihan nilang Andrade ug Garcia?  Nganong wa may ikapakita nga kalig-onan sa pagtabang sa mga mag-uuma nga mas dako pa gyod unya ang matampo kon mahatagan sa dugay nang gipasalig nga mas maayong agianan?

          Kon matarung nang dan paingon sa Mantalongon ug sa ubang bukiran nga mga umahan, di lang ang panguma ang molambo.  Ang industriya sa turismo hingpit nga molipang.  Ang katahom ug kabugnaw sa kabukiran sa Dalaguete, nga di gyod nato ikauwaw nga itandi sa Baguio, tinong makadani xsa lokal ug langyawng mga turista.  Ambot nganong wa pa gyoy naninuod sa pagpanlimbasog nga kining hilit nga suok sa Sugbo kahatagan sa iyang makiangayon nga bahin sa kalamboan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 26, 2009

                   KUKO SA TELCOS

 

          Mantalongon, Dalaguete—Inihap na lang ang malipayong mga adlaw sa mga kompaniya sa telepono.  Bisan sa ilang kusganong pagsupak ug pagbabag, moabot ang adlaw nga wa nay bayad ang tinawganay, di lang ang text messaging, sa telepono.  Wa ka masayop pagbasa:  Libre nang text ug tawag sa telepono.  Dinhi sa Pilipinas ug sa bisan asang bahin sa kalibotan.

          Ang higanteng kausaban nga mopapas sa naandang patigayon sa mga kompaniya sa telepono nagsugod na.  Di na ni kapugngan.  Bisan magkonsabo sila paggawong sa industriya.  Bisan duphan sila sa alyado nilang mga politiko.  Wa na silay mahimo.  Gawas sa pagdawat ug pagpaabot, sama sa ubang mga makasasala, sa adlaw sa panudya.

-o0o-

          Dugay rang nakaplagan ang teknolohiya sa paghimog mga tawag sa telepono pinaagi sa internet.  Nga di na kinahanglan nga moagi sa mga kable ug sistema sa mga kompaniya sa telepono.  Sa ato pa, di na nila kapahamtangan sa makabungog nilang pagpamitaha pinaagi sa pagbunal sa makalilisang nilang mga bayranan.

          Ang bugtong nakaluwas sa mga kompaniya sa telepono mao ang limitado nga access sa internet dinhi sa ato.  Gawas pa, wa ta maanad pagpanawag sa atong mga kabanay ug mga higala nga mag-atubang sa PC.  Salamat sa atong pagkaggapos sa kasayon sa telepono, napakyas ang rebolusyon nga mopalingkawas unta nato gikan sa di makiangayon ug pinaburot nga mga bayranan.

-o0o-

          Apan inay maluya nagpadayon ang rebolusyon.  Pinaagi sa paglayat gikan sa PC ngadto sa mga telepono.  Salamat sa labing bag-ong mga teknolohiya, mahimo na sa mga telepono ang bisan unsang mahimo nato niadto sa PC.

          Mahimo na tang manawag sa telepono ginamit ang internet.  Sa ato pa, hingpit nang malaktawan ang sistema ug ang way kinutoban nga pagpaginansiya sa mga kompaniya sa telepono.  Ang Skype duna nay application alang sa iPhone ug Android.  Ug maggamit na sab karon bisan sa ubang matang ug mas barato nga bag-ong mga telepono.

-o0o-

          Napamatud-an ni nako sa among pagtungas dinhi sa bukid sa Mantalongon, Dalaguete atol sa Kapamilya Backyard Gardening Field Trip.  Pinaagi sa fring.com, naka-chat ug nakatawag ko sa akong mga higala pinaagi sa Skype, Google Talk ug Yahoo Messenger ginamit ang akong telepono.

          Pinaagi sa qik.com, nakahimo kog live video ug audio stream sa lapad ug malambuon nga mga umahan sa Mantalongon.  Nahimo ni nakong tanan sud sa tunga sa oras.  Ang akong gasto?  P10.  Kon niagi pang akong mga tawag sa sistema sa mga kompaniya sa telepono, labihang dakoa unta sa atong bayranan.  Gani, salamat sa bag-ong mga telepono nga paspas nang mangita sa wifi connections, mahimo nakong tangtangon ang SIM sa akong telepono ug makapadayon sa naandang mga gimbuhaton.  Sa ingon, hingpit nang makalingkawas gikan hakog nga mga kuko sa mga kompaniya sa telepono.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com