Arangkada of Leo Lastimosa for September 30, 2011

Barangay Parba


Pangpang, San Isidro, Talisay City--Morang piyesta ang among naabtan dinhi.  Kapin sa gatos ka anak, apo, apo sa tuhod ug apo sa sungkod nagtapok pangandam sa ika-85 nga sumad sa adlawng natawhan ni Gerarda "Lola Dadang" Legarde Parba.  Way apil sa ihap ang ubang mga apo nga nanglangyaw na sa ubang mga dapit.
Siyam ang anak ni Lola Dadang.  Patay nang ilang kamaguwangan.  Si Claudio Parba niingon nga nauyonan nilang tanang managsuon nga magpabilin dinhi.  Uban sa mga anak ug mga apo sa mga igsuon sa ilang amahan.  Maong mora gyod tinuod silang mag-piyesta kon magsaulog sa espesyal nga mga okasyon.

-o0o-

Sa siyam ka managsuon, si Dioscorra ray wa maminyo.  Si Claudio ang kinadiyutayan og anak--lima ra.  Kasagaran sa ilang mga igsuon tag-walo ug tag-kapin sa napu.  Ang topnotcher nila dunay 20 ka anak.  Sa kataposang ihap, si Lola Dadang duna nay 73 ka apo, 64 ka apo sa tuhod ug kapin sa 20 ka apo sa sungkod.
Kon mahibaw-an sa kadagkoan sa Simbahang Katoliko, ang pamilyang Parba ang labing lig-on nga argumento batok sa Reproductive Health (RH) Bill, labi na sa mga probisyon nga nagpalambo sa mga kontraseptibo.  Si Claudio niingon hinuon nga, lahi sa iyang mga igsuon, kutob ra siya sa lima aron makaangkon og mas sanag nga ugma ang iyang mga anak.

-o0o-

Unsay ilang sekreto sa paghusay sa mga away nga nakahulga sa panaghiusa sa pamilya?  Matod ni Dioscorra nakatabang ang ilang gidaghanon sa pag-am-am gilayon sa mga nagkasungi.  Ilang gitambagan sa pagbiya lang una aron makagginhawa og lawom sa di pa hingpit nga moulbo ang kasuko.
Nakatabang sab ang ilang kadaghan pag-atiman sa ilang mga masakiton.  Magtampohay sila kon dagko ang bayranan sa tambal o tambalanan.  Daghan kaayong pakan-on kon magkatapok atol sa piyesta o birthdays, apan daghan sab sila nga mag-amotay og putahe ug magtinabangay og luto.

-o0o-

Tungod sa ilang kadaghan, gideklarar ni kanhi Talisay City mayor Dehlia Tiu ang ilang dapit nga "Barangay Parba."  Si Claudio nakasilbi og tulo ka termino isip konsehal sa San Isidro dihang nidagan pagka barangay kapitan niadtong 2007 batok nilang Yehyen Bucao ug Laida Restauro.  Nagkasabot silang maghiusa pagtuboy ni Bucao sa piniliay sa 2010.
Mahimong politikanhong gahom ang gikinahanglan sa mga Parba aron pagpanalipod sa luna nga ilang nahimutangan.  Nadaog na nila ang luna nga ilugon unta sa gobyerno kay nakapakita ang iyang amahan sa ilang karaan na kaayong tax declarations.  Apan nisurender nang daan si Claudio nga mailog pa ang lain nilang luna nga gi-okupahan na ron sa usa ka subdivision.  Kay bisan sa pagdasig sa mga opisyal sa Talisay, nahibawo siya nga nagkinahanglan og minilyon ka pesos ug daghang katuigan ang kombate sa korte.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 29, 2011

Di diay sayop?



Kon giaprobahan pa sa Citom ang orihinal nga aplikasyon sa mga tigpasiugda sa Road Revolution, di lang unta ang Colon kon dili ang tibuok downtown area ang gitak-opan, di lang niadtong Sabado kon dili hasta sab sa Dominggo.  Mapilu-pilo diay unta og kadaghan ang kahasol, kalangay ug konsumisyon sa kaliboan ka Sugbuanon kon wa pa ibasura sa Citom ang plano.
Matod ni Citom Chairman Jack Jakosalem ang unang aplikasyon nadawat sa iyang buhatan duha ka semana ang nilabay.  Human sa usa ka semana, nipahibawo ang mga tigpasiugda nga mosakay na lang sila sa buwag nga aplikasyon sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (Rafi) alang sa Heritage Walk niadtong Sabado.

-o0o-

Sa ato pa, wa diay sukaranan ang pasangil sa mga tigpasiugda nga dugay nga giyak-an sa Citom ang ilang aplikasyon, ug nga apiki na silang nakakuha og pagtugot, maong wa na magkadimao sa ilang pangandam, sama sa pagpasidaan sa katawhan sa dakong kausaban sa mga ruta nga maapektahan.

Samtang angayng pasalamatan ang Citom sa pagdumili pagpasera sa tibuok downtown area sud sa duha ka adlaw, di sila hingpit nga makapanghunaw sa kadako sa kadaot sa pagtak-op sa Colon ug kasilinganang kadalanan.  Mas suhito sila sa gidaghanon sa mga ruta ug mga sakyanan nga naapektahan, busa sila gyod unta, labaw sa mga tigpasiugda, ang niandam sa alternatibong mga agianan ug nipahibawo sa mga pasahero ug motorista.

-o0o-

Sa iyang pagpangayo og pasaylo sa mga Sugbuanon, nisaad si Jakosalem nga di na mahimong tugotan sa Citom ang pagpasera sa kadalanan sa downtown.  Nisugyot si Jakosalem nga ang sunod nga Road Revolution, kon duna pa man, adto na himuon sa South Coastal Road sa South Road Properties (SRP).
Gisalikway nang daan ni Jakosalem ang plano sa mga tigpasiugda nga seradoan na sab ang katunga sa Osmena Blvd. sunod buwan.  Matod niya maggamit ang lapad nga sidewalk, nga nahawanan na sa vendors, alang sa mga manglakaw ug ibanan lang og usa ka metro ang tuo nga lane aron himuong experimental bike lane.

-o0o-

Nangayo og pasaylo ang mga tigpasiugda sa Road Revolution di tungod kay niangkon nga sayop ang kalihokan.  Kon dili tungod ra sa kakuwang sa pangandam ug pahibawo sa katawhan.  Sa ato pa, sakto lang gyod diay gihapon alang nila ang pagtak-op sa kadalanan gikan sa kinabag-an sa katawhan alang sa pipila lang nga nipaluyo sa ilang kawsa, nga di ganing kalahutay paggamit sa tibuok adlaw tungod sa grabeng kainit.
Gidayon sa mga tigpasiugda ang kalihokan niadtong Hunyo ug Sabado bisan sa mga pasidaan sa dakong kadaot.  Bisan natinuod, ug nalabwan pa, ang mga pasidaan, moinsistir gihapon ang mga tigpasiugda sa pagtak-op pag-usab sa kadalanan.  Panahon nang si Cebu City Mayor Mike Rama mobaraw sa ilang pagpanamastamas sa mga Sugbuanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 28, 2011

Rebolusyong taphaw


Dihang natanggong sila sa pagtak-op sa Osmena Blvd. niadtong Hunyo, bisan wa kasabot sa kapuslanan sa pagsakripisyo sa kinabag-an alang sa pipila nga wa gyod tinuod nga nigamit kon dili igo lang nagkiat-kiat, nagpa-kyut ug nagpaibog sa mahalon nilang bisikleta sa kadalanan, may pipila nga nagyawyaw, apan mayoriya sa mga Sugbuanon nagpakahilom ug naniid.
Kini tungod sa dako nilang pagtahud sa pangu sa kalihokan, si Atty. Antonio Oposa.  Kinsa gipasidunggan nga bayani sa maisugon niyang kampanya batok sa ilegal nga pangisda sa Sugbo ug lokal nga mga opisyal sa tibuok nasud nga napakyas pagtuman sa mga lagda sa tukma nga paghipos sa mga basura.

-o0o-

Apan dihang natanggong sila sa ikaduhang hugna sa Road Revolution niadtong Sabado, wa na sila mangiyugpos.  Wa nay tihik-tihik sa ilang pagsaway sa mga tigpasiugda, apil nang Oposa.  Kinsa ilang gidudahan nga nahatagan og sayop nga kasayuran ug wa nang kabantay nga nasud siya sa bolsa tungod sa kalinga sa kadaghan sa giduma niyang kawsa.
Kon kaniadto nagpatara lang ang mga Sugbuanon sa mga pangangkon sa kadaogan sa mga tigpasiugda, karon ang katawhan ni-detalye na sa ilang kahasol, nipabuhagay na sa ilang kasuko ug kusganon nang niawhag ni Cebu City Mayor Mike Rama sa di na pagpagamit sa binuang nga eksperimento.

-o0o-

Gikutikuti na sa mga Sugbuanon ang tanang sulti sa mga tigpasiugda.  Pananglitan, ang sugyot ni Oposa nga ang sunod nga Road Revolution motak-op sa katunga na lang sa Osmena Blvd. gihulagway nila nga nasukwahi sa road widening nga gipangugatan ni Mayor Rama kay mahimo nang road tightening.
Bisan ang sugyot ni Oposa nga pasudlon lang ang pribadong mga sakyanan kon may lima ka sakay gisaway nga kinuha ra sa tumoy sa buhok kay labihang lisora nga ipatuman.  Pipila ka taxi drivers niingon nga mapilde ang ilang panginabuhi kay kasagaran usa o duha ra may ilang pasahero busa di sab diay silang kasud.

-o0o-

Apan ang sugyot ni Oposa nga alas-puno, o pagpuno una sa PUJ sa di pa palargahon aron di maghuot ang kadalanan, maoy nakaangkon sa labing dakong pagsaway.  Ambot kanus-a kataposang nakasakay og PUJ si Oposa apan klarong wa kahibawo sa iyang gipanulti.
Kon pun-on ang PUJs, siyam-siyaman ang mga pasahero una mangabot sa ilang destinasyon.  Gawas pa, way terminal nga kapundohan sa PUJs sa pagpaabot nga mapuno.  Kon mapuno na sang daan ang PUJs, unsa na man lay sakyan sa mga pasahero nga nag-atang sa tungatunga sa ruta?  Kon may manganaog sa tungatunga sa ruta, nagpasabot ba nga mo-pundo na sab ang PUJs ug makapadayon lang kon mapuno na sab?
Unsa may tinuod nga tuyo ni Oposa:  Pagpasiugda og rebolusyon sa kadalanan?  O paghagit sa katawhan paglusad og rebolusyon batok sa mga tawo ug institusyon nga susama og panghunahuna niya?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 27, 2011

Terorismo sa kadalanan


Hinaot nga sa imong pagbasa ini, ang kadagkoan sa Dakbayan sa Sugbo ug mga tigpasiugda sa Road Revolution (1) nakapangayo na og pasaylo sa higanteng kaguliyang nga ilang namugna, (2) niangkon na nga dakong sayop ang paghimo sa mga Sugbuanon nga ilaga-ilaga sa ilang eksperimento ug (3) nisaad nga, human sa duha ka bulilyaso niadtong Hunyo ug niadtong Sabado, di na usbon ang ilang salida.
Kay kon wa pa, uwahi nang tanan.  Kapasanginlan sila nga namugos sa ilang gituohan nga epektibong kampanya batok sa polusyon ug kahuot sa trapiko.  Bahala na kon mas dakong kadaot ang ilang namugna.  Ug bahala na kon ang kinabag-an nga ilang gipatuong panalipdan maoy natanggong.

-o0o-

Saludo ko ni Atty. Antonio Oposa, ang pangu sa Road Revolution, sa iyang kaisog ug determinadong liderato pagpanalipod sa kinaiyahan.  Dakong garbo sa Sugbo ug sa nasud ang iyang pagka Ramon Magsaysay Awardee alang sa tibuok Asya.  Apan nahadlok ko nga wa na magtugkad ang iyang tiil sa yuta.
Nagtuo ba gyod si Oposa nga may ganahang magbaktas sa Colon o Osmena Blvd. sa udtong tutok?  Sa sayong buntag tingali ug sa dayong kilumkilom.  Busa di makiangayon nga tak-opan ang dan sa tibuok adlaw alang lang sa pipila ka tawo nga di ganing kalahutay pagpahimus sa dakong wanang nga gihikaw gikan sa kinabag-an.

-o0o-

Apan tinamban ra nang akong pagsupak.  Si Kongresista Tomas Osmena, nga supak sa Road Revolution, mas manggialamon.  Matod niya di makiangayon nga ipakisama nilang Oposa ug kaubanan ang Dakbayan sa Sugbo sa Dakbayan sa Bogota sa Colombia.  Kansang dakong wanang nga gitagana alang sa mga bisikleta ug mga nanglakaw kanunayng puno tungod sa kabugnaw sa temperatura.
Kay ang Bogota labihang taasa, 8,612 ka tiil ibabaw sa dagat; mas taas pa kay sa Baguio nga 5,000 ka tiil ibabaw sa dagat; labaw pa gani og diyutay sa Mayon Volcano nga 8.077 ka tiil ibabaw sa dagat; ug nalabwan lang sa Mt. Apo nga 10,311 ka tiil ibabaw sa dagat.  Ang downtown sa Dakbayan sa Sugbo kapin ra sa 300 ka tiil ibabaw sa dagat ug labihang alimuota.

-o0o-

Gawas nilang Oposa ug kaubanan, angayng mangayo og pasaylo silang Cebu City Mayor Mike Rama ug Citom Chairman Jack Jakosalem ug ubang opisyal nga nitugot pagtak-op sa Colon, Osmena Blvd. ug ubang kadalanan.  Unsay ilang tan-aw sa mga Sugbuanon--mga yamukmok nga mokanselar sa ilang mga lakaw ug mosakripisyo sa ilang panginabuhi kon ganahan nang manerado og kadalanan ang mga nagtungkawo sa gahom?
Si Jakosalem nisaway dayon sa mga tigpasiugda dihang nagkaguliyang nang trapiko.  Nakalimot tingali nga siyay nagtugot sa binuang?  Mirisi kay ang mga tigpasiugda nisumbalik pagtulisok sa kalangayan sa Citom nga maoy hinungdan nga wa sila kapangandam sa kalihokan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 26, 2011

Si Maestro Mil, 90

Ganahan kaayo kong mokanta.  Apan ang akong asawa motug-an nimo nga makalilisang kong paminawon.  Maong bisan sa kadaghan sa mga kaso ug mga hulga nga akong giatubang, nagpasalamat tingali siya sa hilom nga kutob ra ko sa pagbalita ug pagpangomentaryo.  Ug nga wa gyod mangahas pagkanta sa publiko.

Wa hinuon ning kapugong nako sa pagpangandoy nga makahimo ko og kanta.  Nga gasahan ko sa katakos sa pagtagik og makahuloganon nga lyrics sama ni John Lennon ug paghukngay og nindot nga mga tuno sama ni Paul McCartney.  Silay giila nga labing malampuson nga mga kompositor sa tanang panahon tungod sa gatosan ka himalitang mga awit nga ilang gisuwat alang sa ilang banda nga Beatles.
-o0o-
Sa karaan namong programa ni Edgar Gutierrez nga Cuentas Claras sa DYRF ug sa makadiyot sa DYAB, niboluntaryo ko pagsuwat sa lyrics nga gipahaom namo sa sikat nga mga awit isip pasiuna sa mga kontrobersiya nga among lalisan matag adlaw.  Gipakaingon nila nga matinabangon lang ko.  Apan nag-praktis na ko sa giisip nga umaabot nga raket.
Dihang nakapalit og iPad ang akong asawa, ako dayong gi-jailbreak aron maka-download sa mahalon kaayong applications sa sista ug piano.  Uban ang panghinaot nga makahimo na sa akong kaugalingong tuno.  Nasapawan hinuon sa mas dinaliang mga gimbuhaton ug naabtan sa kalaay, maong wa pa gyod matuman ang akong plano.
-o0o-
Hangtod nga giingnan ko ni Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas nga nagplano siyang magpasiugda og contest paghimo og awit alang sa Halad Museum, ang tipiganan sa Sugbuanong mga awit ug kinaiya.  Puwerte nakong yangu-yango hangtod nga nakamatngon nga ang iyang diayng gusto nga akoy maghimo sa lyrics ug ang pagpahaom og tuno nay tigian sa mga kompositor.
Kinsa may mas takos nga makapasabot sa katuyoan sa tipiganan gawas sa utok ug inspirasyon sa proyekto?  Maong nagkarakara ko paghuwam sa labing matahom nga mga linya sa libro ni Sir Dodong nga "To Never Forget."  Bisan sa kusganon niyang gisupak, gihatagan nako sa ulohan nga "Awit ni Dodong."
-o0o-
Sunod nakong nahibaw-an mao nga nagkasulti silang Sir Dodong ug ang bantogang kompositor nga si Maestro Mil Villareal.  Kinsa niuyon nga maoy mohimo og tuno.  Nagkakita ming Maestro Mil sa labing unang higayon dihang giduyogan niya sa piano ang bantogang UV Chorale nga niawit sa labing bag-o niyang komposisyon.
Namatay si Maestro Mil, lumad sa Boljoon ug kompositor sa labing bantogang mga awit nga Sugbuanon, niadtong Septiyembre 12 sa Edmonton, Canada.  Pila ka adlaw sa wa pa motaliwan, iyang giingnan ang iyang asawa nga gikapoy na siya ug ang "Awit ni Dodong" mao nay kataposan niyang obra.  Akong unang mga titik, iyang kataposang huni.  Hangtod sa kahangturan kong mapasalamaton.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 25, 2011

Pilde sa rebolusyon


Colon, Dakbayan sa Sugbo--Nagbalik-balik ko og baktas dinhi, di lang tungod sa duha ka nagkadungan nga kalihokan nga akong gitambongan--ang Halad sa Kapamilya sa University of the Visayas (UV) Main Campus ug ang accreditation seminar sa bag-ong mga magsisibya nga gipasiugdahan sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP) Cebu Chapter sa University of San Jose-Recoletos (USJR) Main Campus--kon dili aron sab pagpaniid sa pagsera sa Colon ug kasilinganang kadalanan alang sa Road Revolution.
Wa kong kakita sa ilang pagtak-op sa Osmena Blvd. niadtong Hunyo.  Maong wa kong kakita sa pagdeklarar sa mga tigpasiugda sa kadaogan sa katawhan sa pagsakmit pagbalik sa kadalanan.  Di nako palabyon kining gitanyag nilang laing kahigayonan.

-o0o-

Dugay kong nakatabok sa kinasang-an sa Osmena Blvd. ug Colon kay mas dasok kay sa naandan ang mga sakyanan gikan sa Colon ug ibabaw nga bahin sa Osmena Blvd.  Paghimuntog nako sa Colon, labihang hawana.  Nisuway ko pag-agi sa tunga.  Nag-ikis-ikis ko og lakaw.  Way bisan usa nga nibadlong nako.  Mao ba ni ang kadaogan sa katawhan nga ilang giangkon?
Hapit na ko moabot sa eskina Legaspi dihang nakabantay nga ako rang usa sa dan.  Pasado alas-9 na sa buntag ako rang usa ang nagtikaw-tikaw sa dan.  Ang ubang pedestrians padayong nisubay sa sidewalk.  Wa ba silang kahibawo nga gitak-opan ang Colon alang nila?  Wa ba diay silay plano nga moduyog sa dakong kadaogan pagsakmit pagbalik sa kadalanan?

-o0o-

Nakasingo ko sa lang-og nga lapok nga nialisngaw gikan sa niliki nga kanal sa Legaspi nga gilugwaan og tulo ka dagkong ilagang pawot.  Nga human nakabatyag sa kainit sa adlaw nidalidali pagbalik sa lungag.  Diha pa kong kasabot nganong ako rang usa ang naglakaw sa dan.  Mas landong diay ang sidewalk ug mas hapsay nga agian.
Mopasilong sab unta ko sa sidewalk dihang nakakita kog mga nag-bisikleta nga nagtapok sa unahan.  Pagpaduol, natukmaan nako si Vince Cinchez, usa sa mga tigpasiugda, ug dul-an sa 20 ka kauban.  Gitak-opan nilang Colon alang sa 20 ka siklista?

-o0o-

Mga polis nga akong naagian nitug-an nga gitak-opan sab nilang kadalanan gikan ug padung sa Cebu Metropolitan Cathedral ug Plaza Independencia alang sa 150 ka magtiayon nga nakapahimus sa libreng mass wedding.  Mas daghan diay ang nakapahimus sa pagtak-op sa kadalanan.  Apan ang gagmayng mga negosyante nipahibawo nako nga nitidlom pag-ayong ilang halin.
Pag-abot nako sa UV, giingnan ko sa mga pasyente, pipila nila mga hamtong nga naglisod paglakaw, nga dugay silang natanggong sa trapiko kay naghuot ang mga sakyanan sa Sanciango, Magallanes ug ubang kadalanan nga maoy nahabwaan sa mga sakyanan nga wa kasud sa Colon.  Nakaseguro ko nga ang mga tigpasiugda mangangkon na sab og kadaogan.  Duna bay nagpakabana pagsusi kon pilay napilde?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 24, 2011

Tuga ni Magpale


Marcelo Fernan Press Center--Bisan nisaka ang mga tingog ug nagkabangga ang mga argumento, mabungahon ang panagtagbo sa mga tagduma sa tabloids sa Sugbo ug mga representante sa Kapitolyo dinhi atol sa media forum nga gipasiugdahan sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP) Cebu Chapter.

Sa usa ka bahin, nisaad ang mga sakop sa media sa pagsubli sa ilang mga sinuwat ug pag-iban sa mga esena nga giisip nga bastos ug nasobrahan na; sa pikas nga bahin, niangkon ang kadagkoan sa Kapitolyo nga sublion nila ang depektuso nga mga probisyon sa ordinansahon ni Bise Gobernador Agnes Magpale nga nagtinguha pag-ban sa bastos nga mga sinuwat sa tabloids ug ubang basahon.

-o0o-

Ang mga representante ni Magpale, bisan giasal atol sa tigom sa Cebu Citizens Press Council (CCPC) niadtong Huwebes, takos nga nanalipod sa kontrobersiyal nga ordinansahon:

• 2008 pa silang nagsige og hangyo sa tabloids paghunong, o bisan pagmenos na lang, sa gilok nilang features sa detalyado na kaayong panaghilawas ug mga hulagway sa kababayen-an nga nihit og sapot;
• Determinado si Magpale nga mopapasar sa ordinansahon aron pagpalambo sa dugay na niyang kawsa pagpanalipod sa kadungganan sa kababayen-an ug kabataan sa Sugbo; apan
• Andam silang modawat sa mga sugyot nga kausaban sa media atol sa public hearing aron nga mahimong mas hingpit ug makiangayon ang ordinansahon.

-o0o-

Wa hinuon magnihit ang mga tigpanalipod sa kagawasan sa pagpadayag:  Si IBP Cebu City President Earl Bonachita nitumbok sa mga hukom sa Korte Suprema nga nipatigbabaw bisan sa mga sibya o mga sinuwat nga nakapatugaw o nakapahugyaw sa katilingban; ug si JT Benz, tagduma sa utrong kontrobersiyal nga Sex Sense sa DYAB, niingon nga ang mga hukmanan, di ang Kapitolyo ni mga politiko, maoy angayng mohukom unsay bastos ug hilas.
Usa sa mga probisyon sa ordinansahon nga gikuwestiyon pag-ayo sa media, ug giangkon sa mga tigpasiugda nga angayng usbon, mao ang paghatag og gahom sa mga mayor pagsakmit sa mga basahon nga ilang isipong bastos.

-o0o-

May sukaranan ang kabalaka sa media sa ngil-ad nga mga implikasyon kon moapil nang gobyerno og bantay sa mga sibya ug mga sinuwat sa media.  Kay bisan unsaon og pangugat nilang Magpale ug kaubanan sa kalunsay sa ilang tinguha pagpanalipod sa katawhan, ang pagpahamtang sa ilang moralidad ngadto sa tanan di maayo og sangpotanan:

• May espesyal ba silang tuga gikan sa Ginoo nga nakahimo nilang mas takos sa pagdiktar sa katawhan unsay angayng paminawon o basahon?; ug
• Makapugong ba sa ilang kaubanang politiko, kansang pagpahimus sa gahom ug pagkawat sa buhis labaw pang hilas ug bastos, paggamit sa ilang giumol nga mga lagda aron pagpanggukod sa mga sakop sa media kansang bugtong krimen mao ang pagpangahas pagsukwahi nila?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 23, 2011

Pagluwas og suba


Napakyas ang tanang nangaging pagsuway paglimpiyo sa suba sa Butuanon, nga nitabas sa 12 ka barangay sa mga dakbayan sa Sugbo ug Mandaue.  Mao nga dihang giduol ko sa nagpakabana nga mga negosyante sa Mandaue atol sa pagtimaan sa Mandaue Business Month niadtong Agosto, di kaayo ko madasigon sa ilang kahigayonan nga molampos.
Apan wa ning kapugong sa nagkalainlaing institusyon sa gobyerno ug pribadong sektor sa paghimo og laing pagsuway paghaw-as sa Butuanon gikan sa lang-og, nangalisbo ug nagtipun-og nga basura nga nilikos sa suba sud na sa daghang katuigan.  Tawga silang buang apan kaliboan ang mo-ubog sa suba ug manuktok sa kabalayan daplin sa Butuanon sa hiningusgan ug hinaot mas malungtaron nga kampanya pagpanlimpiyo.

-o0o-

Ang Department of Environment and Natural Resources (DENR) ug ang Mandaue City Government maoy mangu sa lapad nga pagpanlimpiyo sa suba sa Butuanon sugod sa alas-6:30 karong Sabado, Septiyembre 24.  Mga barangay kapitan ang mangu sa mga molupyo ug mga boluntaryo sa paghipos sa mga basura sa mosunod nga mga barangay nga naagian sa Butuanon:  Talamban, Tawason, Cabancalan, Canduman, Tingub, Casuntingan, Tabok, maguikay, Alang-Alang, Ibabao, Paknaan ug Umapad.

Abunda sab ang tabang sa labing dagkong kompaniya sa mga dakbayan sa Sugbo ug Mandaue.  May magpada og mga kawani ug may mopahuwam sa ilang heavy equipment ug ubang kahimanan.  Ang Departamento sa Edukasyon (DepEd) ug mga eskuylahan mopada sab og boluntaryong mga tinun-an.

-o0o-

Mokuyog sab sa kampanya ang kapolisan.  Nga di managana pagdakop sa mga magpapating paglabay sa ilang hugaw ngadto sa suba.  Subo nga kasinatian sa nangaging pagpanlimpiyo mao nga ang mga molupyo sa daplin sa suba, inay motabang, nitunol na hinuon sa ilang mga basura ngadto sa mga boluntaryo aron maapil og hipos.
Nagtuo ang mga tigpasiugda nga mas ma-edukar ang mga molupyo kon pakit-on sila nga, samtang mapailubon nga motudlo nila sa tukmang mga paagi pagbuwag ug paghipos sa mga basurang malata ug di malata, di managana ang gobyerno pagpahamtang sa balaod batok sa mga malapason.

-o0o-

Ang 23 ka kilometro nga suba, nga gihulagway sa DENR nga maoy labing hugaw sa tibuok Sugbo ug Central Visayas, maoy kaligoanan ug tinubdan sa tubig mainom sa atong katiguwangan.  Apan ambot tungod ba sa kakuwang sa kasayuran o pagpakabana sa kalikopan o sa pagpabaya sa gobyerno, ang Butuanon gihimo sab nilang basurahan.
Nakatampo sa mga basura sa suba ang inadlawng hugaw sa mga molupyo, nga kasagaran way sceptic tank, mga biya sa mga pabrika ug ubang mga kompaniya ug mga basura nga gilabay sa mga motorista gikan sa ibabaw sa taytayan sa Butuanon.  Ang suba maoy usa sa labing dako og natampo sa pagtam-ok og makahilong hugaw ngadto sa Mactan Channel nga nakapuo sa mga isda ug ubang katigayonan sa dagat.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 22, 2011

Bosing sa media


Nangutana ko sa mga tigpaminaw sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, tungod sa nagpadayong pagsaulog sa Cebu Broadcasters Month ug Press Freedom Week, kon unsay ilang tan-aw sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP):  May kapuslanan pa ba?; o laos na?  Sama sa gipaabot, nabahin sila:

• May natagbaw sa pagduma sa KBP sa industriya sa pagpanibya kay kasagaran sa mga programa sa radyo ug telebisyon ilang gihulagway nga nakahatag nila sa tukmang kasayuran ug kalingawan; apan
• May nanuyo sab sa kapakyas sa KBP pagbadlong sa mga komentarista nga nangilkil sa kahanginan, o nagpagamit sa mga politiko, o nangilad nga kahibawo unsay manggawas sa legal ug ilegal nga mga sugal.

-o0o-

Kasagaran sa mga komentarista ug mga programa nga gireklamohan di mga sakop sa KBP.  Wa sila mabadlong kay way hurisdiksiyon ang KBP nila.  Ubos unta sa mga lagda, ang National Telecommunications Commission (NTC), maoy magbantay sa mga sibyaanan sa radyo ug telebisyon nga wa maapil sa self regulation sa KBP.  Apan nahadlok kong ang NTC inutil.  Sama nga hangtod karon wa pang katultol sa loads sa cellphones nga gikawat sa higanteng mga kompaniya sa telepono.
Di sab mahimong pugson ang mga sibyaanan nga magpasakop sa KBP.  Kay pribadong kahugpongan ang KBP ug boluntaryo ang pagpasakop.  Gobyerno ray makapamugos sa mga sibyaanan ug dakong sayop alang sa KBP ang pagpatabang sa gobyerno aron ipamugos ang ilang mga lagda.

-o0o-

Wa ko mag-ingon nga way nag-abuso sa mga sakop sa KBP.  Daghang accredited broadcasters nga utro sang badlungon.  Maoy hinungdan nga ang KBP nipalig-on pag-ayo sa iyang Standards Authority (SA) aron maoy mohusay sa mga reklamo batok sa mga sibyaanan ug mga magsisibya.
Pagmatuod nga way gipasaylo ang KBP Cebu Chapter, apil sa imbestigahunon sa SA Officer nga si Marlon Baula sa Hot FM mao si Chairman Ruphil Bañoc ug kining tagsulat.  Gipaubos sab ko og imbestigasyon sa SA dihang ako pay chairman sa KBP Cebu tulo ka tuig ang nilabay.

-o0o-

Apan labaw sa determinasyon sa liderato sa KBP paglimpiyo sa industriya mao ang pagpakabana sa mga tigpaminaw.  Ang mga konsumidor sa media maoy tinuod nga agawon sa mga sibyaanan ug mga magsisibya.  Kon moreklamo dayon sila sa matag kalapasan nga makita o mapaminaw, magkinto ang mga hingtungdan.
Kay ang mga sibyaanan ug mga magsisibya, sakop man sa KBP o dili, nahibawo kinsay tinuod nga nagbuhi nila:  Kon di nila aksiyonan ang lehitimo nga mga reklamo, mahimong biyaan sila sa viewers ug listeners, motibugsok ang ilang ratings, motidlom ang ilang advertisements, mapapas ang ilang kita, di nang kapanuweldo sa ilang mga kawani ni makabayad sa ilang mga obligasyon ug busa wa nay laing kapilian gawas sa pagpawong sa ilang sibya ug hingpit nga pagpanera.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 21, 2011

Halad sa UV


Matag pangandam namo sa Halad sa Kapamilya--ang dakong piyesta sa libreng mga pangalagad--kaduha matag tuig, magsige mi og pangandoy nga mapahigayon ni namo sa downtown area sa Dakbayan sa Sugbo, diin nahimutang ang labing tabanganan nga mga Sugbuanon.  Naabot na lang mi sa Liloan sa amihanan, Dalaguete ug Sibonga sa habagatan, Tubigon ug Danao sa Bohol ug Canlaon City sa Negros Oriental, apan wa gyod matuman ang among pangandoy.
Hangtod nga nanawag si Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas aron pagpahibawo nga mopahigayon ang University of the Visayas (UV) og dakong piyesta sa libreng mga pangalagad ug nitanyag siya pakigtambayayong namo.  Himuon ni karong Sabado, Septiyembre 24, sa UV Main Campus sa Colon, ang kinapusoran sa downtown area.  Nga duol sa labing masakiton, labing napasagdan ug labing nagkinahanglan natong mga kapamilya.

-o0o-

Ang UV Halad sa Kapamilya salmotan sa tanang dagkong departamento sa unibersidad.  Labi na sa College of Medicine ug sa Vicente Gullas Memorial Hospital nga motanyag og libreng konsultasyon ug paghiling sa kahimtang sa panglawas sa mga pasyente, tuli, fasting blood sugar (FBS) ug diabetes education, ECG ug cervical cancer screening.

Moabag ang College of Pharmacy nga maoy manghatag og libreng tambal ug motambag sa mga pasyente; College of Nursing nga moduma sa pre-consultation ug pagkuha sa vital signs sa mga bata ug dagkong mga pasyente; ug College of Dentistry nga mopahigayon og dental consultation ug dental education.

-o0o-

Ang Freeman Foundation, nga way hunong sa pagtabang sa labing kabos nga mga pasyente bisan sa lagyong kalungsoran sa Sugbo, uban sa College of Business Administration ug Hotel and Restaurant Management (HRM) Program mopasiugda sab sa mosunod:

• Mass feeding alang sa mga bata ug mga dagko;
• Livelihood Skills Training, sama sa culinary, housekeeping, beauty care, hairdressing, pagmasahe, pag-ayo sa mga sakyanan ug simple bookkeeping; ug
• Libreng masahe, libreng tupi, libreng pag-ayo sa cellphones ug acupuncture.

-o0o-

Ang UV College of Law, nga maglakip sa banggiitang mga abogado nga Visayanian, mopahigayon og libreng legal services ug libreng notaryo sa yanong mga dokumento, sama sa affidavits of loss, articles of incorporation, o bisan deed of sale kon naa ang duha ka partido.  Samtang ang College of Criminal Justice mopasiugda og Drug Awareness Education.
Pasiuna pa lang ning listahan sa libreng mga pangalagad.  Sama sa naandan, ang Halad sa Kapamilya magsilbi lang nga taytayan tali sa mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang ug sa mga labing tabanganan.  Kon gusto kang moapil paghatag sa imong tabang, palihug tawgi lang ko sa DYAB Abante Pa, Bisaya! sa 4221950 ug 4221953; o ba kaha ang UV sa 2552434.  Ug alang sa dugang detalye sa mga pangalagad nga kapahimuslan, palihug paminaw sa DYAB 1512 khz.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 17, 2011

Bilib ni Noynoy


4% ra sa mga Pilipinhon ang wa mobilib sa pagduma ni Presidente Noynoy Aquino sa nasud ug 5% ra ang wa mosalig niya, suma sa survey sa Pulse Asia niadtong Agosto 20 hangtod Septiyembre 2 karong tuiga.  Kining mga numeroha makapaalarma sa iyang mga kaatbang.  Bisan diay sa tanan nilang sabasaba, insulto ug bugalbugal, wa rang kaabot og usa sa matag 10 ka Pilipinhon ang nituo nila.
Sukwahi sa pagtuo nga mapupos na ang honeymoon period ug magsugod nang mga botante pagpaningil unsay iyang nahimo human sa usa ka tuig niyang pagduma sa Malakanyang, si Aquino nagpabiling usa sa labing humot sa mga presidente sa atong nasud.

-o0o-

Kinaham nga pagsaway sa oposisyon, nga naglakip ni kanhi presidente Gloria Arroyo ug sa 5% sa mga Pilipinhon nga hangtod karon naghangad lang gihapon niya, mao nga way nahimo si Aquino sa 14 ka buwan niyang pamunoan:  Nitidlom ang ekonomiya, nidaghan ang mga way trabaho, may nagpabadlong na sa pipila sa iyang tinudlo ug wa pay klarong direksiyon ang gipasibantog nga kampanya batok sa pangurakot.
Maong gisalikway sa mga turutot ni Arroyo ang survey.  Niinsistir sila nga di ni representante sa sentimento sa kinabag-an.  Sa di pa ta maglibog, pahinumdoman tika nga sila ra say nangugat nga pulos bakak ang surveys sa niaging kampanya nga nagpakitang dumadaog si Aquino.

-o0o-

Di ko eksperto sa surveys.  Apan ang tinamban nakong pangagpas mao nga wa magpaabot ang katawhan nga makahimo og milagro si Aquino sa unang mga buwan niya sa pamunoan.  Wa sila magtuo nga sud lang sa usa ka tuig molambo ang ekonomiya, makatrabaho nang tanan, matarung ang burukrasya ug mapriso nang tanang kawatan ug tikasan.
Igo na alang sa makabungog nga kinabag-an nga si Aquino wa mangawat, wa modupa sa pagpangawat, wa molingiw sa pagpangawat, wa motabon sa mga ebidensiya sa pagpangawat ug wa mahadlok sa paggukod sa mga gipasanginlan sa pagpangawat.

-o0o-

Ang pagka-ospital ni kanhi presidente Arroyo ug ang pangangkon sa iyang bana, kanhi first gentleman Mike Arroyo, nga nasakit sab siya atol sa survey period wa kakuha sa simpatiya sa katawhan.  Ang resulta sa survey di malalis nga timaan nga naghigwaos nang kinabag-an nga mahibawo sa kamatuoran human sa siyam ka tuig nga lipat-lipat ug pagluok sa mga ebidensiya.
Nga maoy labing makapaalarma nga mensahe ngadto sa mga Arroyo ug ilang mga kakonsabo sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud:  Nagkagamay nang ilang kalibotan, nagkanihit nang ilang mga lutsanan, nagkaduol nang adlaw sa panudya, nag-ung-ong nang kadaogan sa kahayag batok sa kangitngit nga ilang gipahimuslan ug hapit na masakmit pagbalik sa kinabag-an sa katawhan ang ilang kaligdong, kadungganan ug katigayonan nga, sa niaging dul-an sa usa ka dekada, way kukaluoy nga gipanamastamasan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 16, 2011

Laslasan ang Evat



Ang bisan unsang pasumbingay sa kadaogan nga nabatyagan sa transport groups nga gisaaran ni Presidente Noynoy Aquino sa Malakanyang nga sublion ang Oil Deregulation Law gibira dayon sa mas lawom nga pagkahugno dihang gi-absuwelto dayon sa Department of Energy (DOE) ang mga kompaniya sa lana sa overpricing ug ubang maniobra pagpaburot sa ilang ginansiya.
Usa ni sa mga hinungdan sa inanay nga pagkapawong sa paglaom sa kinabag-an sa katawhan nga ang pamunoang Aquino makapatuman na gyod sa dugay nang gisaad nga makiangayong kausaban.  Kay ang DOE ni Aquino way kalainan sa DOE sa nangaging mga pamunoan:  Tua kapusta sa mapahimuslanong mga kompaniya sa lana kay sa makaluluoy nga mga konsumidor.

-o0o-

Basaha ni ug hilak:

• Ang DOE sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo nagdumili pagsusi sa mga libro sa panalapi sa tulo ka higanteng kompaniya sa lana bisan gimandoan na sa korte, samtang ang DOE sa pamunoang Aquino niangkon nga inutil sila sa pagbadlong sa way hunong nga pagpasaka sa presyo sa mga kompaniya sa lana; ug
• Ang DOE ni Arroyo naglingug-lingog sa kuwentada ni National Economic Development Authority (Neda) Director General Ralph Recto nga overpriced og hangtod P8 ang presyo sa matag litro sa lana, samtang ang DOE ni Aquino padayong niisnab sa pangangkon ni Recto, nga alyado nila karon sa Senado, nga P9 matag litro na ang overprice.

-o0o-

Nia ang mas dakong eskandalo sa padayong pagdupa ni Aquino sa makalilisang nga pagsaka sa presyo sa lana:  Samtang nagkataas ang presyo, nagkadako sab ang buhis nga gikolekta sa iyang pamunoan.  Sa usa ka bahin, nangangkon si Aquino nga nagdugo ang iyang kasingkasing alang sa mga kabos nga naapiki sa krisis sa lana; apan may sukaranan ang pagduda nga mas dako ang iyang kahinangop sa padayong pagburot sa expanded value added tax (Evat) sa mga produkto sa lana.
Kay unsa may laing hinungdan sa iyang pagdupa sa 12% nga Evat sa lana?  Unsaon man pagpasabot ang iyang kahangol sa Evat nga nakatampo og dako uyamot sa palas-unon nga nakabuktot sa katawhan?

-o0o-

Laing timaan sa paglikoy sa pamunoang Aquino sa krisis sa lana:  Gipahibawo sa DOE nga lugwayan ang Pantawid Pasada Program.  Siyaro wa gyoy nakasulti sa Malakanyang nga nagkayamukat ang programa ug nga ang pagpadayon ini makapasamot lang sa kaguliyang?  Ang mas dakong insulto mao nga ang gastuhon sa paglugway sa fuel subsidy mao rang nahibilin sa orihinal nga pundo nga wa makobra tungod sa kataphaw sa sistema.
Inay mangita pa og katin-awan nganong PUJ ug tricycle drivers ray tabangan, hinaot makaamgo si Aquino nga ang mas makiangayon nga tubag sa krisis mao ang paglaslas sa Evat sa lana--bisan aron pagmatuod na lang nga wa magpahimus ang gobyerno sa kalisod sa katawhan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 15, 2011

Apiki si Rama

Tawo lang si Cebu City Mayor Mike Rama.  Bisan unsa pa niya kamapailubon, napuno na lang.  Wa nang kaagwanta sa hapit kada adlaw nga mga pagsaway ug panginsulto.  Labi na kay tanan niyang gihimo ug mga plano gihilabtan.  Suod nga mga higala ni Rama hagbay rang niapura niya pagpangisog na batok sa mga nanaway, labi nang Kongresista Tommy Osmena.  Karong bag-o, si Rama wa na mopakyas nila.

Apan di siya maayong tan-awon.  Gawas nga nisamot kapagaw matag isa sa iyang tingog, kuwang na lang og diyutay nga mamalikas siya.  Daan nang gikaintapan si Rama nga maglisod pagpasabot sa iyang mensahe sa way paglibutlibot hangtod sa Santander, nisamot kalubog ang iyang sulti sa pagsulbong sa emosyon.  Sa laktod, wa siyay angay.

-o0o-

Way mapili nilang Rama ug Osmena.  Pulos di makapangangkon nga pagpanalipod sa interes sa mga Sugbuanon ang hinungdan sa ilang away.  Si Rama di katuohan nga nagsakripisyo sa iyang politikanhong ambisyon sa pagpahawa sa Bando Osmena-Pundok Kauswagan (BO-PK).  Samang di makapangugat si Osmena nga gibakwi ang iyang suporta tungod sa pagbiya  ni Rama sa BO-PK.

Managsama sab silang Rama ug Osmena nga di matinud-anon sa init nilang binayloay.  Si Rama nibasol ni Osmena nga maoy nagbilin sa dagkong mga suliran nga iyang napanunod.  Apan wa mohatag og kredito ni Osmena sa maayong mga proyekto ug mga programa nga iyang gipadayon pagpatuman.  Sa iyang bahin, si Osmena maglisod pagsagang sa pasangil nga mobabag gyod sa mga plano ni Rama.  Kansang kalamposan makahimong mas lisod sa pagbalik ni Osmena sa City Hall sa 2013.

-o0o-

May duha pa ka tuig nga nahibilin sa termino ni Rama.  Makahimo pa siya og daghang proyekto nga makapakumbinser sa mga Sugbuanon nga di monopoliya ni Osmena ang katakos pagduma ug pagpalambo sa dakbayan.

Bisan ang makabungog nga mayoriya ni Osmena sa Cebu City Council di makapainutil sa iyang pamunoan.  Way makalalis sa iyang katakos pagpalaban sa mga Sugbuanon kon wa na sab gyoy panagana ang mga konsehal pagsabotahe sa lehitimo niyang mga paningkamot.

-o0o-

Apan ang alas naa gihapong Osmena.  Di lang tungod sa iyang pagkontrolar sa konseho kon dili tungod sa mas abunda nga politikanhong puhonan nga iyang nabubo:

• Matag higayon nga mangumbinser si Rama nga mas takos siya kay ni Osmena sa pagpalambo sa South Road Properties, makahinumdom ang mga Sugbuanon kinsay utok sa SRP ug sa diriyot nga pagkahalin sa dakbayan sa panahon ni kanhi mayor Alvin Garcia nga, samang Rama, nakig-away sang Osmena; ug
• Matag duso ni Rama sa Ciudad sa Banilad mapahinumdoman ang mga Sugbuanon kinsay tinuod nga utok sa proyekto, si Gobernador Gwen Garcia, kansang pagpanghudlat pagpalayas sa kaliboan ka pamilya gikan sa mga luna sa Kapitolyo wa makapahumot niya sa mga botante sa dakbayan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com